De needle spiking-paniek is terug
Vijf redenen om ook deze keer heel sceptisch te zijn over verhalen over drogering met naalden.
Het kon natuurlijk nooit lang goed gaan. ‘Needle spiking’, dé zomerhype van 2022, ging vroeg of laat een comeback maken. Het idee dat mensen tijdens het uitgaan gedrogeerd worden met naalden heeft nu eenmaal alle ingrediënten van een succesvolle mediahype: het is eng, bizar en tegelijkertijd niet onvoorstelbaar — zeker als vrouw, in een wereld vol potentieel gevaar. En bewijs maar eens dat het níet gebeurt.
De afgelopen dagen was het zo ver en kwam er een nieuwe stroom nieuwsberichten op gang. In deze nieuwsbrief geef ik vijf redenen waarom je de verhalen ook dit keer met een flinke schep zout moet nemen, zonder de meldsters te betuttelen.
Stemmingmakerij over statushouders
Maar eerst nog heel even dit. Onlangs schreef het AD over statushouders die frauderen met hun woning door deze onder te verhuren. De AD-journalisten waren zelfs undercover gegaan. Ze stelden vast dat minstens dertig statushouders frauderen.
Maar in de laatste tien jaar zijn in Nederland 240.000 statushouders (vluchtelingen met een verbijfsstatus) gehuisvest. Op zo’n grote groep zeggen dertig mensen weinig. Het zou net zo goed kunnen dat autochtone Nederlanders naar verhouding vaker frauderen dan statushouders. We weten het niet. Waarom focust het AD dan toch op deze groep, die al zoveel haat te verduren krijgt?
Het is een lelijk voorbeeld van hoe je invalshoek bepaalt wat je eruitkrijgt. Zoek je naar frauderende statushouders, dan zul je frauderende statushouders vinden. Zoek je naar linkshandige fraudeurs met blond haar, dan zul je linkshandige fraudeurs met blond haar vinden.
Terecht sprak woningcorporatie Ymere zich op LinkedIn uit tegen het AD-verhaal. Ymere benadrukte dat er geen specifiek probleem is met statushouders. Als bedrijven de journalistiek moeten controleren in plaats van andersom, gaat er iets goed mis.
De needle spiking-paniek is terug
4 à 5 minuten leestijd
De afgelopen maanden zagen we al wat voortekenen van een comeback van needle spiking. De term kwam weer af en toe voorbij (zie mijn nieuwsbrief van een paar maanden geleden). Maar concrete nieuwe verhalen waren er nog niet — tot dit weekend.
In Frankrijk zouden gedurende het jaarlijkse, landelijke festival Fête de la Musique tientallen vrouwen op verschillende plekken geprikt zijn met naalden.
Aan hoe Nederlandse media daarover berichtten, is te zien dat ze weinig geleerd hebben van de vorige keer. Zo brachten onder andere NU.nl en FunX de verhalen alsof ze al bewezen waren:
RTL hield tenminste nog een slag om de arm door te schrijven: ‘Op één dag 145 meldingen van needle spiking in Frankrijk’.
NU.nl corrigeerde aan het einde van de dag zijn kop nog wel naar ‘145 Fransen stellen met naald te zijn gestoken tijdens landelijk muziekfestival’. Maar als dat voorbehoud bij lezers überhaupt al overkomt, was het al te laat. Bijna 500 reacties van lezers staan er onder het bericht. Om de een of andere reden besloot de NU.nl-redactie daarbij om reacties uit te lichten die nog wat extra olie op het vuur gooiden: ‘Wat een zieke wereld. Je gaat naar een muziekfestival om te dansen, niet om als menselijke pincushion te eindigen’.
Tegengas werd in alle nieuwsberichten niet of nauwelijks gegeven. Drugsexperts of sociologen die de paniek met feiten en analyse kunnen duiden zijn niet te bekennen (het artikel over de Franse meldingen in de Belgische krant De Morgen vormt een positieve uitzondering).
Vrij naar die ene Cup-A-Soup-reclame mompel ik “kunnen jullie dan helemaal niets alleen” en geef ik 5 redenen om zeer sceptisch te zijn over de verhalen uit Frankrijk.
1. Iemand ongemerkt met een naald drogeren is vrijwel onmogelijk
Toen ik in 2022 over needle spiking-hype schreef voor NRC, sprak ik met drie drugsexperts die me uitlegden dat het concept ‘drogeren met een naald’ nogal problematisch is.
Om maar een open deur in te trappen: een naald in je lijf voel je. En een drugsnaald is over het algemeen dikker dan een medische naald (waar bijvoorbeeld bloed mee wordt geprikt), wat dus meer pijn oplevert. Ook is het niet ‘prikje en klaar’: drugs injecteren doe je niet in een paar seconden. Als je bijvoorbeeld de bekende rapedrug GHB wil injecteren, is dat, zoals een van de experts het zei, alsof je “minutenlang met een scherp potlood in je been wordt gestoken”. Het is vrijwel ondenkbaar dat je dat niet doorhebt (en dat niemand het ziet gebeuren).
2. Er is nog nooit een geval bewezen
Ondanks honderden meldingen door heel Europa is er voor zover bekend nooit een geval van needle spiking aangetoond. Als media schrijven — zoals NU.nl deed — dat “bij needle spiking soms een substantie wordt geïnjecteerd die het slachtoffer verdooft”, is dus de vraag op welke feiten ze dat baseren.
In Nederland is in 2022 een Georgiër veroordeeld voor mishandeling met een naald, maar daarbij ging het niet om drogering en dus niet om ‘needle spiking’. (Spiking is het Engelse woord voor drogeren.) Sowieso was tegen de Georgiër weinig bewijs en leek hij vooral te zijn veroordeeld omdat hij de ‘angst voor needle spiking’ had aangejaagd 1 (zie voetnoot voor toelichting).
3. Vorige keer stopten de verhalen plotseling
In 2022 droogden de verhalen over needle spiking na de zomer opeens op. Op sociale media noemde bijna niemand meer de term. Media lieten het onderwerp liggen.
Daar zijn twee mogelijke verklaringen voor. Óf alle needle spikers ter wereld waren opeens gestopt met hun wandaden — niet erg aannemelijk. Óf het was een hoax.
4. De Franse vrouwen werden vooraf al op sociale media bang gemaakt
In aanloop naar het Fête de la Musique gingen op sociale media volgens de politie oproepen rond om vrouwen te prikken. Dat soort acties zijn meestal vooral bedoeld om mensen bang te maken of te provoceren.
Het is echter niet ondenkbaar dat er klootzakken zijn geweest die er daadwerkelijk gehoor aan hebben gegeven. Niet zozeer om vrouwen te drogeren, maar om ze bang te maken, ze pijn te doen, of stoer te doen voor vrienden. Het feit dat er verdachten zijn gearresteerd, zegt ook iets (maar niet alles — verdachten zijn geen daders).
Persoonlijk denk ik dat een andere factor zwaarder weegt. Namelijk dat veel vrouwen die berichten hebben gezien, hierdoor extra op hun hoede waren, vervolgens wondjes en/of een naar gevoel kregen en dit hebben gekoppeld aan wat ze op sociale media hadden gezien.
5. Er zijn goede alternatieve verklaringen voor onwelwordingen
Net als in 2022 komen de meldingen in de zomer los. Bij hoge temperaturen worden mensen sneller onwel door uitdroging, oververhitting of crappy drugs. In Frankrijk was het afgelopen zaterdag inderdaad warm met temperaturen tot 40 graden.
Destijds zeiden sommige vermeende needle spiking-slachtoffers zeker te weten dat er meer aan de hand was dan uitdroging of te veel drank. Ze hadden klachten die leken te wijzen op iets ernstigers. Ik geloof niet dat ze dat verzinnen, maar bewijs van needle spiking is het evenmin. In de wetenschap is bekend dat mensen hevige klachten kunnen ontwikkelen omdat ze dénken dat ze iets hebben — en dat dit zelfs sociaal besmettelijk kan zijn.
Dat betekent nadrukkelijk niet dat het ‘tussen de oren zit’ of dat mensen het allemaal verzinnen voor de aandacht. Schrik, trauma en verdriet kunnen net zo echt zijn wanneer je oprecht dénkt dat er iets gebeurd is, als wanneer het daadwerkelijk gebeurd is.
Het is bovendien zeer terecht om, vooral als vrouw, bang te zijn voor drogering met als doel seksueel misbruik. Het gebeurt alleen vaker via een drankje, en niet in clubs en op festivals, maar op huisfeestjes of dates. Als media verhalen over needle spiking kritiekloos verspreiden, gaat dat ten koste van de wél reële gevaren.
Nu maar afwachten of de verhalen uit Frankrijk ook zullen leiden tot nieuwe meldingen in Nederland. Want media-aandacht leidt altijd tot nieuwe verhalen, wat weer leidt tot meer media-aandacht, et cetera — een vicieuze cirkel. Ik hoop dat media dit keer beter voorbereid zijn, maar de eerste tekenen zijn niet goed.
Deze nieuwsbrief is gratis, zodat hij voor een breed publiek beschikbaar is. Wel vraag ik mijn lezers om een vrijwillige betaling achteraf. Dus waardeerde je deze post? Dan kun je via deze link €1 overmaken. Alvast enorm bedankt!
Foto: Raphael Renter via Unsplash
AI-bulletin | Verdwaald in AI-land
Omdat dé mediahype van nu een vaste rubriek in deze nieuwsbrief verdient.
De meeste mensen kennen inmiddels de AI-antwoorden die sinds kort bovenaan staan bij Google. Dat voorbeeld kon dus niet ontbreken in een presentatie die ik vorige week gaf over AI en misinformatie.
In mijn slides wilde ik er een screenshot van tonen. Daarvoor moest ik natuurlijk eerst ergens op googelen. Het eerste dat in me opkwam was: ‘waar zit de collegezaal van de Bibliotheek Neude?’ In die zaal moest ik die avond zijn.
‘Op de begane grond’, antwoordde Googles AI-hulpje. In werkelijkheid zat de zaal op de tweede verdieping. In de door de AI gebruikte bronnen stond gewoon de correcte info. De AI had dit dus verzonnen.
Het is een onschuldig voorbeeld van misinformatie door AI, maar er zijn ook ernstigere gevolgen. Dat blijkt ook uit een vrij heftig stuk in de New York Times waaruit blijkt dat ChatGPT mensen tot complottheorieën kan drijven. Langzaam worden ze een rabbithole ingezogen, soms met tragische gevolgen. Tegelijkertijd is het goed om te beseffen dat dit een zeer klein deel van de gebruikers treft. Ook als het om AI gaat moeten we niet doorschieten in paniekverhalen!
Dat geldt ook voor hoe onder andere de NOS deze week per ongeluk AI-beelden van een ‘explosie in Iran’ uitzond alsof het echte beelden waren. Zorgelijk, maar het feit dat dit een incident is — en dat dit netjes aan de lezer gecommuniceerd wordt — bevestigt voor mij ook dat we nog lang niet in een wereld leven waarin we ‘niks meer kunnen geloven’, zoals je weleens hoort.
Verder:
Heeft Wikipedia een experiment met AI-samenvattingen stopgezet na een storm van kritiek. (404 Media)
Vervalsen fraudeurs documenten met AI voor nepclaims bij verzekeraars. Nuance: het is onduidelijk hoe vaak dit gebeurt. (NOS)
Gingen er veel AI-beelden van de rellen in LA rond. Vaak duidelijk nep, ze zijn dan ook niet bedoeld om te misleiden, maar om het wereldbeeld van Trumpstemmers in stand te houden. (The Atlantic)
Schreef journalist Johannes Visser een geweldige column over het onzinnige idee dat we dankzij AI meer tijd overhouden voor 'menselijke' activiteiten. (De Correspondent)
Deed een schrijver een bizar experiment waarin ChatGPT eindeloos tegen haar blijft liegen. (Amanda Guinzburg/Substack)
Word vaste steunpilaar
De hype is real is een onafhankelijke nieuwsbrief die ik alleen kan maken met de steun van lezers. Voor €5 per maand word jij een van mijn vaste steunpilaren!
Lees-, kijk- en luistertips
📺 Kijken
Hoe kun je nou níet klikken op een documentaire met de titel Trainwreck: Poop Cruise? Ik was in elk geval weerloos tegen Netflix’ aanbod van deze film van een klein uurtje over een horrorcruise in 2013. Hij zit in hetzelfde hoekje als de film Triangle of Sadness en de documentaire Fyre, waarin beloftes van luxe eveneens eindigen in tranen, kots en overstromende wc’s. Poop Cruise is íets minder bizar, maar komt in de buurt. Wat kan het toch fijn zijn om te kijken naar andermans ellende, vooral als die ellende ook weer niet zo heel groot is en het welgestelde mensen overkomt.
📺 Luisteren
In de podcast Was I in a cult? vertellen mensen over hun ervaring als lid van een sekte of iets dat daar verdacht veel op lijkt. Je moet soms even door het jolige toontje van de Amerikaanse presentatoren heenluisteren, maar de verhalen zelf zijn erg interessant.
Dit was editie #32 van De hype is real is een nieuwsbrief over misinformatie, mediahypes en andere vormen van misleiding door mij, Menno van den Bos. Ik ben journalist en spreker, gespecialiseerd in media en technologie.
Wil je deze nieuwsbrief liken? Dat helpt in het algoritme. 🙏
Vragen/tips/feedback/adverteren (3.500 pageviews per editie)? Neem contact op! mennovdbos@gmail.com / Bluesky / LinkedIn.
De man, Levan V., had een spuit bij zich (maar niet met verdovende middelen) en werd door de rechter mede veroordeeld omdat hij ‘de angst voor needle spiking’ had aangewakkerd. Hem werd dus iets aangerekend dat door de media was aangejaagd. Onder andere rechtbankverslaggever Saskia Belleman was zeer kritisch op de uitspraak en zei: “Het heeft er alle schijn van dat de zorgvuldigheid ondergeschikt werd gemaakt aan de drang om een signaal af te geven.” Rechtspsycholoog Jasper van der Kemp van de VU noemde het bewijs ”uitermate zwak”. Er is nooit klinisch bewijs geleverd dat V. het vermeende slachtoffer geprikt heeft. Zij heeft zelf ook niets gemerkt. Een getuige zou wel iets hebben gezien. Zij zei tegen de politie dat ze al vooraf met needle spiking bezig was in haar hoofd “omdat het in het nieuws was”.
Goed dat je kritisch bent op de onmogelijkheid om mensen onopgemerkt te drogeren door ze met een naald te prikken, maar ik heb op verschillende plekken gelezen dat mensen daadwerkelijk met iets geprikt zijn en ook foto's van de wondjes daarvan gezien. De theorie is dat de verdachten dat vooral deden om onrust te zaaien en vrouwen bang te maken, niet om ze te drogeren. Dat er al oproepen rondgingen op social media om vrouwen te prikken, maakt dat alleen maar aannemelijker.
Jouw stuk gaat vooral in op de (on)mogelijkheid om drugs te injecteren, maar met een random naald geprikt worden kan heel gevaarlijk zijn. Zeker iets waarvoor je naar het ziekenhuis moet gaan. En door de schrik daarvan is de kans ook groot dat mensen in paniek raken en zich onwel voelen. Door deze alinea komt het een beetje over alsof je denkt dat een groot deel van die vrouwen zich dingen heeft ingebeeld:
"Persoonlijk denk ik dat een andere factor zwaarder weegt. Namelijk dat veel vrouwen die berichten hebben gezien, hierdoor extra op hun hoede waren, vervolgens wondjes en/of een naar gevoel kregen en dit hebben gekoppeld aan wat ze op sociale media hadden gezien."
Je loopt ook niet zomaar random wondjes op, dus vind deze take een beetje raar.