Misinformatie is cyclisch
En dus hadden we het weer over Lentekriebels en needle spiking.
4 à 5 minuten leestijd
Daar was het woord ineens weer: needle spiking. Het idee dat jongeren tijdens het uitgaan ongemerkt gedrogeerd werden via injectienaalden, was dé zomerhype van 2022, ondanks gebrek aan bewijs.
Ik sprak er destijds voor NRC over met deskundigen. Kort samengevat is needle spiking zeer onwaarschijnlijk. Het is niet simpelweg een prikje en klaar. Iemand drogeren met een naald veroorzaakt veel pijn, gaat traag en vereist vaardigheid met een injectienaald. Het is eigenlijk onmogelijk om ongemerkt te doen.
Nadien hoorden we twee jaar lang nauwelijks meer over needle spiking — wat onderstreept dat het een hoax was, tenzij alle prikkers plotsklaps gestopt waren.
Anyway: oud nieuws, zou je zeggen. Maar hypes en misinformatie hebben de vervelende neiging om te doen alsof ze even weg zijn, om vroeg of laat weer op te spelen, als een hardnekkige blessure.
Oude items gerecycled
Aanleiding was dat in België vijf mannen waren aangehouden die tientallen vrouwen zouden hebben gedrogeerd en veelal misbruikt. Een huiveringwekkende zaak.
Hoewel de verdachten drugs in drankjes zouden hebben gedaan — drink spiking — werd hier en daar de link met needle spiking gelegd. Zo schreef RTL Nieuws in een artikel over de zaak dat bij spiking “in sommige gevallen een injectienaald wordt gebruikt.”
Tussendoor: spiking is het Engelse woord voor drogeren. In het Nederlands heeft het de ongelukkige connotatie van prikken. Om verwarring te voorkomen, is het beter om te spreken van drogeren.
Rondom het RTL-artikel werden oude needle spiking-items uit 2022 gerecycled, waaronder een bericht over een Georgiër die ervoor veroordeeld zou zijn (wat niet klopt, zie voor details mijn stuk van destijds). Ook elders kwam de term weer voorbij.
Nepbewijs over masturbatie
Het heeft gelukkig (nog) niet geleid tot nieuwe verhalen over needle spiking, dus in die zin valt de schade mee.
Een sterkere comeback maakte onlangs de ophef over de Week van de Lentekriebels, de jaarlijkse themaweek rond seksuele voorlichting. Die ophef barstte in het voorjaar van 2023 voor het eerst los. Vorig jaar en ook deze maand was het opnieuw raak.
In deze themaweek kunnen scholen gebruikmaken van het lespakket Kriebels in je Buik van kenniscentrum Rutgers. De Week van de Lentekriebels bestaat al twintig jaar, maar pas sinds 2023 wordt er massaal desinformatie over verspreid door een gelegenheidsverbond van conservatieve socialmediakanalen, radicaal-rechtse politici en religieuze organisaties. Kinderen tot in de kleuterleeftijd zouden leren over masturbatie en anale seks. Als “bewijs” worden boekjes en beelden verspreid die niets met Lentekriebels te maken hebben. Docenten werden met de dood bedreigd en een complotdenker drong het kantoor van Rutgers binnen.
Dit jaar was Rutgers het zat en sleepte het een van de drijvende krachten achter de hetze, de katholieke organisatie Civitas Christiana, voor de rechter. Morgen doet de rechter uitspraak. (Update 17 april: de rechter heeft Rutgers in het gelijk gesteld. Civitas moet de uitingen verwijderen en rectificeren.)
Sektarische sjerpen
Civitas Christiana is interessant, omdat ze op zich weinig invloedrijk zijn. De meeste Nederlanders zullen zich nooit aansluiten bij een club van streng-orthodoxe katholieken. Ze doen ook niet erg hun best om toegankelijk te zijn, met hun rode sjerpen die ze er haast sektarisch uitzien en hun provocatieve methodes zoals het verspreiden van plastic foetussen.
Dat is dan ook niet het doel. Het doel van activisten is om, door zich extreem op te stellen, het debat te verbreden. Dezelfde logica drijft een club als Extinction Rebellion (XR), die met snelwegblokkades ruimte kweekt voor mensen om te zeggen: “XR gaat me te ver, máár ik vind wel dat er meer gedaan moet worden tegen klimaatverandering.”
Activisten snappen dat de meeste mensen graag ongeveer in het midden gaan zitten met hun mening. Wie de bandbreedte van een maatschappelijk debat naar links of naar rechts weet te duwen, duwt de gemiddelde mening per definitie ook die kant op.
Zo wil Civitas Christiana dat mensen gaan denken: “Die radicale christenen gaan me te ver, maar dat Lentekriebels is volgens mij ook niet alles.”
Als nuance schadelijker is dan desinformatie
Dat brengt me op een LinkedInpost van Rosanne Hertzberger, ex-Kamerlid voor NSC en thans medewerker van het wetenschappelijk bureau van die partij. Kort samengevat zegt Hertzberger dat de weerstand tegen Lentekriebels komt doordat het een lespakket van buitenaf is. Dat vertrouwen ouders minder snel dan de docenten die ze kennen.
Haar betoog ademt redelijkheid en nuance, maar haar redenatie loopt spaak. Ten eerste: andere lesmethodes komen natuurlijk net zo goed “van buiten”. Of denkt Hertzberger dat scholen rekenboeken zelf drukken? Bovendien is het nog steeds de docent die in charge is en kiest wat er wel en niet wordt behandeld. En die docent heeft het vertrouwen van de ouders, zoals Hertzberger benadrukt. Dus wat is dan precies het probleem?
Hoe dan ook heeft Hertzberger een manier gevonden om in deze discussie in het midden te gaan zitten. Daarmee bewijst ze groepen als Civitas Christiana een dienst. Nadat er aanvankelijk alleen extremisten tegen Lentekriebels waren, staat de week nu ook ter discussie onder redelijke mensen. Mensen die Civitas zelf nooit zou kunnen bereiken. Maar die het indirect toch heeft kunnen bewegen, door eerst de bandbreedte van het debat op te rekken met extreme standpunten.
Een populistische tactiek
Schrijver Thomas Hogeling beschreef een soortgelijke dynamiek afgelopen zaterdag in NRC. Aanleiding was Caroline van der Plas, die een volstrekt onzinnig filmpje had geplaatst over stikstof.
“Politici hebben ontdekt hoe je makkelijk aandacht voor je stokpaardje genereert: door er domme of lompe dingen over te roepen. Dat wordt dan smalend of verontwaardigd gedeeld op sociale media en het mooiste is als reguliere media dan toehappen en je ter verantwoording roepen. Het was natuurlijk een geintje, zeg je dan, of een overdrijving, maar nu we het er toch over hebben: het is wel een belangrijk onderwerp.”
Precies om deze reden negeer ik bij het schrijven van deze nieuwsbrief de meeste onzin die radicaal-rechtse politici, influencers en activisten spuien. Ze willen dat we het aandacht geven, zodat er ruimte ontstaat om hun extreme standpunten vervolgens met een ogenschijnlijk redelijke variant te normaliseren.
Liever dan op die extreme flanken, richt ik me op het politieke en maatschappelijke midden. De Rosanne Hertzbergers van deze wereld, de journalisten van gevestigde media. Zij die in principe beter weten. Pas wanneer dat midden niet meer scherp is op welk spel er wordt gespeeld, dreigt het echt mis te gaan.
Steun mij 💪
Waardeer je De hype is real? Overweeg dan om voor €5 p/m betalend abonnee te worden. Zo help je mij om hypes en misinformatie te blijven doorprikken. Eenmalig doneren kan ook!
⏱️ In het kort
Huishoudelijke mededeling: ik ben een tweede, meer persoonlijke Substack begonnen. Waar De hype is real nadrukkelijk een journalistieke nieuwsbrief is, zal ik daar vooral mezelf zijn. Mijn eerste verhaal gaat over hoe ik wapens verstuurde naar Oekraïne:
Wolvenverhalen
Ja, het klopt dat er jaarlijks meer incidenten met koeien zijn dan met wolven. Maar niet dat er in de afgelopen 150 jaar maar twee mensen gedood zijn door een wolf. Nuttig overzicht van feit en fictie in een verhitte discussie.
Overloop
De mythe dat de PvdA massaal stemmers aan de PVV heeft verloren blijft hardnekkig:
Labtheorie
Hetzelfde geldt voor de theorie dat het coronavirus uit een lab is ontsnapt. Daar is weinig wetenschappelijke basis voor, lees ik vaak. Case closed dus? Die conclusie is niet terecht, beargumenteren twee wetenschapsjournalisten in een verrassend opiniestuk, dat me anders naar deze kwestie deed kijken.
Omstreden verkrachter
Ik heb een hekel aan het woordje ‘omstreden’ in de journalistiek. Het geeft iets of iemand een verdacht luchtje, zonder dat duidelijk is of dat terecht is.
Zoals bij de dood van Keith Bakker, onlangs. Bakker werd bekend als verslavingsdeskundige maar werd later twee keer veroordeeld wegens verkrachting respectievelijk seksueel misbruik.
Onbegrijpelijk, deze koppen. Waarom niet “voor misbruik veroordeelde verslavingsdeskundige Keith Bakker” of “verslavingsdeskundige en verkrachter Keith Bakker”? Veel feitelijker dan dat slappe ‘omstreden’. Mijn theorie is dat journalisten dat woord fijn vinden omdat het afstandelijk en quasi-neutraal klinkt, zodat je zelf niet hoeft te oordelen of hoeft uit te zoeken hoe het zit. En als we tegenwoordig ergens bang voor zijn, is het wel om iemand te cancelen — kennelijk zelfs bij veroordeelde verkrachters.
AI-agenten
Tot slot is het natuurlijk onontkoombaar om even aandacht te geven aan de doordenderende AI-hype. De nieuwste trend zijn momenteel AI-agents. Maar niemand lijkt te weten wat een AI-agent eigenlijk is.
De technologieën die dan AI-agent genoemd worden, zijn bovendien niet zo heel indrukwekkend of anders dan eerdere AI-toepassingen, schrijft publicist Aaron Mirck in in het FD.
Verder gaat het momenteel veel over de mogelijkheden van AI-therapeuten. Technologiefilosoof Marijn Sax geeft in Trouw wat broodnodig tegengas.
De hype is real is een nieuwsbrief over misinformatie, mediahypes en andere vormen van misleiding en wordt gemaakt door mij, Menno van den Bos. Ik ben journalist en spreker over misinformatie.
Wil je deze nieuwsbrief liken? Dat helpt mij in het algoritme. 🙏
Vragen/tips/feedback? Graag!
Adverteren (3.500 views per editie)? Neem contact op!