Ontspoorde NPO-podcast en onverbeterlijke Yesilgöz
Ontspoorde NPO-podcast en onverbeterlijke Yesilgöz
Editie #11 van De hype is real. Een nieuwsbrief over misinformatie, morele paniek en andere vormen van misleiding.
Welkom bij een nieuwe De hype is real! Morgen ga ik met vakantie, waardoor ik een week of drie geen nieuwsbrief kan versturen. Daarom vandaag nog gauw een verse schep misinformatie, misvattingen en misleiding — en hoe het allemaal wél zat.
Ik verwacht dat ik na terugkomst veel zal hebben om over te schrijven. Vooral over misinformatie from the top (waar mijn vorige nieuwsbrief over ging), gezien de bewindslieden die in de startblokken staan. Denk aan een Reinette Klever op Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp, die de afgelopen jaren bij het complottheorieën sproeiende Ongehoord Nederland zat.
En Marjolein Faber als minister van Asiel en Migratie. Als PVV-senator twitterde zij in 2019 dat een man die in Groningen iemand met een mes had aangevallen, een “Noord-Afrikaans uiterlijk” had:
Maar de dader was autochtoon, aldus het slachtoffer én de politie. Faber weigerde het verzinsel terug te nemen. En zo iemand wordt nu dus waarschijnlijk verantwoordelijk voor het lot van vluchtelingen.
Riemen vast, want we gaan nog een vreemde tijd tegemoet.
In deze nieuwsbrief:
Dilan Yesilgöz kan het maar niet laten
Hoe een NPO-podcast over de moord op JFK ontspoorde
En natuurlijk de vaste blokjes Misinformatie in het kort, de Lees- kijk- en luistertips en de Mythe van de Week.
Dilan Yesilgöz kan het maar niet laten
2 minuten leestijd
Sommige mensen leren van hun fouten. VVD-leider Dilan Yesilgöz lijkt daar niet bij te horen. Ik schreef eerder over de misinformatie die zij verspreidde over ‘nareis-op-nareis’-fenomeen. Volgens haar kwamen er “duizenden” familieleden-van-familieleden van asielzoekers die hier een verblijfsstatus hebben gekregen naar Nederland. In werkelijkheid zijn dat er zo’n zeventig per jaar.
Vorige week deed de nog-heel-even-minister van Justitie en Veiligheid dat nog eens dunnetjes over. Dit keer zei ze op Radio 1 dat er “duizenden en duizenden” asielzoekers uit veilige landen naar Nederland komen.
Een persvoorlichter van Vluchtelingenwerk zette in reactie daarop de feiten op een rijtje:
En nog over die nareis-op-nareis-uitspraak: vorige week werd bekend dat de IND afgelopen zomer al beschikking had over cijfers waaruit bleek dat Yesilgöz’ uitlatingen niet klopten. De IND hield die info naar eigen zeggen stil omdat deze mogelijk nog niet compleet was. Nader onderzoek veranderde echter weinig aan het beeld. Uiteindelijk werden de cijfers pas in februari bekend. Ver ná de verkiezingscampagne, waarin Yesilgöz erop bevraagd had kunnen worden.
Hoe een NPO-podcast over de moord op JFK ontspoorde
3 tot 4 minuten leestijd
John F. Kennedy. De CIA. Een geheim archief. Fidel Castro en de maffia. Spionage, moord, injectiespuiten met kanker.
Dit rijtje leest als de bingokaart van een doorgeslagen complotdenker. In werkelijkheid zijn het de ingrediënten van een podcast van de NPO. JFK: The Secret Archives om precies te zijn, van omroep AvroTros en audioplatform NPO Luister. Daar was veel media-aandacht voor, afgelopen maand:
Dat maakt natuurlijk nieuwsgierig.
De podcast van journalisten Lammert de Bruin en Babs Assink is een vervolg op een eerdere reeks, JFK: The Missink Link, die ik interessant vond. JFK en de moord op hem blijven tot de verbeelding spreken, net als de complottheorieën eromheen. De Bruin en Assink tasten die theorieën in het eerste seizoen van hun podcast af, zonder er kritiekloos in mee te gaan.
In The Secret Archives is dat heel anders. Ik beluisterde de zes afleveringen voor een recensie in NRC. Onderstaande tekst is daar deels op gebaseerd.
Turbokanker
The Secret Archives draait om het verhaal van Judyth Vary Baker. Deze inmiddels 81-jarige Amerikaanse zou een affaire hebben gehad met Lee Harvey Oswald, de volgens de officiële lezing solo handelende moordenaar van JFK.
Volgens sommige alternatieve theorieën werd Oswald geholpen door derden. Die optie wordt ook door serieuze deskundigen best voor mogelijk gehouden. Ook De Bruin en Assink leunen in de eerdere reeks naar die theorie toe.
Maar daar stappen ze helemaal van af wanneer ze het verhaal omarmen van Baker, die ze interviewen in New Orleans. Baker zou daar aan Oswalds zijde aan een geheim project hebben gewerkt om Fidel Castro te besmetten met kanker (of zoals ze het in haar boek noemt: turbokanker). Het virusproject zou zijn opgezet door de CIA, de maffia, anticommunistische Cubanen en de wapenindustrie, groepen die in veel JFK-complottheorieën figureren. Toen het niet lukte om Castro te elimineren, werd overgeschakeld op plan B: JFK pakken. Daarvoor frameden ze Oswald, aldus Baker.
Een absurd verhaal, geven de makers meermaals toe. Het gekke is dat ze dat wel vaststellen, maar er verder niets mee doen. Je zit te wachten tot ze uitleggen waarom Bakers verhaal minder absurd is dan het lijkt, maar ze gaan vooral door met Baker uithoren.
Terwijl je natuurlijk met feiten moet komen als je zo’n theorie neerlegt die haaks staat op van alles wat we weten. Ik zal jullie niet te veel met details vermoeien, maar neem alleen al het feit dat Oswald overtuigd communist was. Waarom zou hij dan Castro helpen omleggen? En: wie schoot er dan wél op JFK, en hoe kon diegene ontkomen?
Het concreetste bewijs dat Baker aanvoert, is papierwerk dat ze voor Oswald ondertekende toen ze met hem werkte bij een koffiegroothandel die als “dekmantel” voor het virusproject diende. Oswald werkte inderdaad bij die koffiehandel, maar die papieren bewijzen niet dat er iets onoorbaars gebeurde.
Wel is er een tweede bron: JFK-tourguide Jefrrey Holmes (links op de foto). Ook Holmes lijkt – ironisch, gezien zijn beroep – de weg wat kwijt. Zijn verhaal komt overeen met dat van Baker (rechts op de foto).
Maar ook het verhaal van de gids wordt niet nagetrokken door de makers. En wie zegt dat zijn verhaal niet is gebaseerd op dat van Baker? Baker vertelt het hare immers al sinds 1998.
Niets nieuws
Dat brengt me op een ander punt: Bakers verhaal is niet nieuw. Dat zou je wel denken op basis van de media-aandacht voor de podcast —waarbij gedaan werd alsof er sprake is van grootse onthullingen — en hoe AvroTros de productie presenteerde.
Ik begon echt met een open bli– eh, open oor aan The Secret Archives. Want complottheorieën zijn niet per definitie onzin. Denk aan Watergate. En rond de moord op Kennedy zijn ogenschijnlijk gekke dingen aan de hand, zoals het feit dat Oswald twee dagen na zijn arrestatie vermoord werd.
Aan de andere kant: het hele land was woedend op Oswald, dus zo gek was het ook weer niet dat de labiele Jack Ruby op hem besloot te schieten. Het helpt niet dat De Bruin de vergissing maakt dat de moordenaar van Oswald enkele weken na zijn arrestatie stierf. In werkelijkheid zaten er jaren tussen. (Hij stierf overigens aan kanker — kanker die Judyth Baker hielp ontwikkelen, aldus Judyth Baker.)
Al met al vond ik de podcast een mooi voorbeeld van de verleidingskracht van spannende theorieën ten opzichte van saaiere, meer logische verklaringen. Je wordt er als luisteraar bijna in meegezogen, omdat het technisch wel gewoon goed gemaakt is. Tot je halverwege denkt: wacht, waar ben ik nu eigenlijk in verzeild geraakt?
Misschien wilden de makers te graag. De Bruin zei immers in De Telegraaf dat hij het “officiële verhaal” over de moord nooit heeft geloofd en achter de waarheid wilde komen.
Maar als je te graag de winnende goal wil maken, struikel je soms over de bal.
Misinformatie in het kort:
Het Parool schreef dat de Stichting Sobibor haar jaarlijkse WOII-herdenking moest stilhouden uit angst voor verstoring. Dat klopte niet, liet de stichting daarna weten. Het Parool had de situatie overdreven.
'Hamas noemt reddingsactie Israëlische leger 'ongekend wreed'' — Op X werd met afgeknipte screenshots gedaan alsof de Volkskrant deze kop op haar voorpagina had gezet en dus het perspectief van een terreurorganisatie heel belangrijk zou maken. Maar het was enkel een tijdelijke kop boven een liveblog. De kop erna was een quote van de Israëlische premier Netanyahu. Niet zoveel aan de hand dus, maar wel weer fijn de media verdacht gemaakt.
Minder Amsterdamse jongeren accepteren homoseksualiteit, schreven onder andere Trouw en De Telegraaf. Die conclusie is twijfelachtig, concludeerde journalist Gillian de Nooijer op X. Ook de ombudsman van Trouw was kritisch op het bericht in zijn krant.
Verving het Rotterdams Philharmonisch orkest een Joods muziekstuk door een Frans muziekstuk, vanwege de oorlog in Gaza? (Spoiler: nee.)
Oversterfte is mogelijk deels te verklaren door vaccins, aldus Nederlandse kinderoncologen. Hun studie was nogal twijfelachtig — de oncologen hadden namelijk helemaal geen onderzoek gedaan naar een eventueel verband tussen oversterfte en vaccins. En waarom houden oncologen zich hier überhaupt mee bezig? Hun werkgever, het Prinses Máxima Centrum nam dan ook afstand van de studie en heeft een onderzoek ingesteld.
Lees-, kijk- en luistertips:
In aanloop naar de landelijke verkiezingen in India werd gevreesd voor deepfakes die de stembusgang zouden kunnen beïnvloeden. Het blijkt achteraf erg mee te zijn gevallen.
Na anderhalf jaar wachten was er weer een nieuwe aflevering van The Missing Cryptoqueen. Deze BBC-podcast over een spoorloze crypto-oplichter werd na de start in 2019 al snel een fenomeen. De podcast is niet alleen journalistiek sterk, maar ook grappig en absurdistisch, met een bijrol voor een excentrieke en schimmige Nederlandse marketeer.
TV-programma Spoorloos koppelde jarenlang adoptiekinderen aan de verkeerde ouders. Schokkend verhaal in de Volkskrant.
Wetenschapsjournalist Adriaan ter Braack neemt het al jaren op tegen pseudowetenschap. Volgende week verschijnt zijn boek hierover. Eén hoofdstuk is alvast gratis te lezen en gaat over het idee dat wat ‘natuurlijk’ is, ook goed voor je is:
Poetin in zijn onderbroek met een kalasjnikov, Trump die het doet met Miss Mexico, prins William die woedend het boek van zijn broer leest. Deze foto’s zijn allemaal niet echt, maar hadden ze het kunnen zijn? Om die vraag draait een expositie die nog tot 1 september te zien is in Museum Vrijthof in Maastricht.
Mythe van de Week
Kikkers blijven niet zitten in water dat langzaam aan de kook wordt gebracht. Die beroemde mythe is gebaseerd op onderzoek bij kikkers waarvan de hersenen waren verwijderd. Tja. Als je mijn hersens verwijdert doe ik ook niet veel meer.
Tot de volgende keer!
Vraag, opmerking, tip, foutje gezien? Samenwerken of adverteren? Je kunt reageren op deze mail of via Substack een DM sturen.