De echte Caroline van der Plas is schadelijker dan haar neppe zusje
Editie #10 van De hype is real, een nieuwsbrief over misinformatie en morele paniek.
Welkom bij de tiende De hype is real! Vooral aan de vele nieuwe lezers die zich onlangs inschreven, dankzij een aanbeveling van een gewaardeerde collega.
In De hype is real praat ik je bij over actuele vormen van misleiding. Ik laat onder andere zien wat er rondgaat op sociale media én in traditionele media en waarom het niet klopt.
De nieuwsbrief vloeit voort uit mijn werk als freelance journalist. Wat voorbeelden van onderwerpen waar de afgelopen jaren over schreef: de paniek over needle spiking / de praktijken van jongerenkanaal C’est Mocro / de risico’s van nepgeschiedenis.
De ene keer is deze brief een lijstje actuele onderwerpen. Andere keren ga ik juist diep op één onderwerp in. Ik hoop dat het je zal bevallen!
Met deze keer:
Onze nieuwe premier liet complotdenkers monitoren
De echte Caroline van der Plas is schadelijker dan haar fake-zusje
Zei Eric Trump dat zijn vader ging winnen omdat hij wit is?
Nee, Duitsland heeft bezit van kinderporno niet gelegaliseerd
1. Nieuwe premier liet complotdenkers volgen
Dick Schoof wordt onze nieuwe premier. Als ik hem iets zou mogen vragen, zou het zijn: hoe kijkt u als ex-baas van de AIVD en terrorismecoördinator NCTV naar het gevaar van misinformatie en complottheorieën?
Schoof gaf als NCTV-baas namelijk opdracht tot het met nepaccounts online volgen van burgers. Het ging onder andere om activisten die complottheorieën verspreiden. Die activiteiten van de NCTV waren in strijd met de wet en stopten in 2021.
Ik snap dat veiligheidsdiensten potentieel gevaarlijke enkelingen in de gaten moeten houden, maar als journalist staat die focus op individuele burgers die misinformatie en complottheorieën verspreiden ver van me af.
Belangrijker vind ik het om te kijken naar de superspreaders van misinformatie. Denk aan influencers met honderdduizenden volgers of politici met miljoenen aanhangers. Met hun bereik en invloed legitimeren zij in één klap onwaarheden voor talloze burgers.
Zoals het prachtige spreekwoord luidt: de vis rot bij de kop.
2. De echte Caroline van der Plas is schadelijker dan haar neppe zusje
En dat brengt me op Caroline van der Plas — sorry Caroline, voor de niet al te vleiende metafoor. Maar aan wat de BBB-leider onlangs in de Tweede Kamer vertelde, zat een luchtje.
Tijdens het debat over het nieuwe coalitie-akkoord ging het onder andere over seksuele voorlichting aan basisschoolleerlingen. Ruim een jaar geleden was er veel ophef over het lespakket Kriebels in je buik van stichting Rutgers.
Daar werd toen veel over gezegd dat niet klopte. En nog steeds. Want Van der Plas zei tijdens het debat dit:
“Maar al die gekkigheid die over kinderen wordt uitgestort als ze 5 of 6 jaar oud zijn … Dat ze leren hoe ze … Mag ik dat woord zeggen, voorzitter? Nee? U weet het wel. Dat ze leren hoe ze bepaalde seksuele handelingen moeten verrichten aan de onderkant van het lichaam van een andere persoon — laat ik het zo zeggen — dat is toch niet normaal? Dat gaan wij kinderen toch niet vertellen?” (bron: tweedekamer.nl)
D66-fractievoorzitter Rob Jetten reageerde dat het “een fabeltje [is] dat we kinderen van de leeftijd 5 en 6 dingen leren die ze niet horen te leren”.
Van der Plas houdt vol en zegt even later:
“Waar ik het over heb, is de explicietheid van zaken. Die krijgen wij gewoon terug van ouders. We krijgen gewoon toegestuurd wat er in lesjes staat. Dat gebeurt gewoon.”
Dit is een klassieke populistische truc: we krijgen het van mensen te horen, dus het is waar / belangrijk. Zo dwing je je tegenstander in de positie dat hij de ervaringen van bezorgde ouders moet ontkennen. En overkomt als een wereldvreemde betweter. (Jetten reageerde overigens niet meer.)
Terwijl die ouders er mogelijk gewoon naast zitten, of misleid zijn, of zich voordoen als ouders.
Hoe dan ook had Jetten gelijk. Meerdere factchecks hebben ontzenuwd dat jonge kinderen leren over dingen als masturbatie en anale seks. Er is ook veel media-aandacht geweest voor de (doods)bedreigingen waarmee leraren en medewerkers van Rutgers, te maken kregen.
Heeft Caroline van der Plas dat allemaal gemist? Of wakkert ze het vuurtje bewust weer aan? Hoe dan ook zijn haar uitspraken een typisch voorbeeld van misinformatie van bovenaf, in dit geval de politiek.
Daar mag meer aandacht voor zijn. Maar als het gaat over het snijvlak van politiek en nepnieuws, gaat het vaker over een ander onderwerp. Namelijk het risico van deepfakes; nepfilmpjes van politici.
Twee journalisten van BNR deden hier vorige week een experiment mee. Ze maakten twee deepfakes, van Geert Wilders en van Van der Plas. Vooral die van Van der Plas was grappig, al zie je als je goed kijkt nog wel dat het niet echt is:
BNR keek of de filmpjes zouden worden tegengehouden als ze ze als advertentie bij Meta en X zouden indienen. Dat gebeurde niet (waarna BNR ze zelf introk). Wat dat betreft relevant onderzoek.
Kritischer ben ik op hoe BNR stelt dat er “mogelijk een stortvloed” aan deepfakes komt, met een “grote impact” op verkiezingen. Die voorspellingen horen we al sinds ongeveer 2018. De angst voor beïnvloeding van westerse verkiezingen door deepfakes kwam tot nu toe niet uit. Eigenlijk heel geruststellend!
Toch stond het onderzoek prominent op de homepage van BNR en ook NOS. (De NOS kopte zelfs: ‘Deepfakes politici op Meta en X’ — terwijl ze dus nooit geplaatst zijn.)
Ondertussen staat in de Kamer diezelfde politica in levenden lijve onwaarheden te verkondigen waar echte mensen last van hebben. Zij is voorlopig schadelijker dan haar AI-zusje.
3. Zei Eric Trump dat zijn vader ging winnen omdat de Trumps wit zijn?
Misinformatie is niet exclusief een rechtse hobby, trouwens. Even testen: wat denk je dat Eric Trump zegt op dit filmpje (vanaf 8 seconden)? Het gaat over de rechtszaak tegen zijn vader.
A. We are right
B. We are white
Ik durf wel te zeggen dat het A is. Veel logischer in de context. En de Trumps zijn slim genoeg om racisme subtieler te brengen, zodat ze er niet op gepakt kunnen worden.
Tegenstanders van Trump hoorden het anders:
Zoals iemand op X zei: dit soort verdraaiingen zijn juist zo schadelijk omdat de leugens van Trump dan minder opvallen.
4. Nee, Duitsland heeft bezit van kinderporno niet gelegaliseerd
Vermeende seksualisering van kinderen komt vaker langs in complottheorieën en desinformatie. Neem dit voorbeeld uit Duitsland.
Daar zou het bezit van kinderporno zijn gedecriminaliseerd. Deze tweet kreeg duizenden shares en likes:
Dat is niet waar. Wel is de strafmaat voor verspreiding van beelden van kindermisbruik flexibeler gemaakt om te dealen met specifieke gevallen. Denk aan een docent die iets op een telefoon van een leerling ontdekt en het als waarschuwing doorstuurt naar ouders. Of zo’n leerling zelf, die iets krijgt doorgestuurd en uit baldadigheid in een appgroep deelt. Voorheen moest op zoiets minimaal een jaar celstraf en een strafblad volgen. Er is nu meer maatwerk mogelijk, aldus de Duitse regering.
Verder deze we(e)k(en):
Een beeld van tentenkampen in Rafah ging afgelopen week viraal. De tenten leken vanuit de lucht ‘ALL EYES ON RAFAH’ te schrijven. Het was een AI-foto. Hier een uitleg in vijf minuten over waarom deze foto zo viral ging.
Onlangs schreef ik over het nieuws dat studentenkamers in Amsterdam gemiddeld 950 euro kosten. En waarom die conclusie twijfelachtig is. Dat cijfer was opnieuw in het nieuws. Het verscheen onder andere op NU.nl en werd genoemd op Radio 1. Uit het artikel van NU.nl werd het later verwijderd.
Lees- en luistertips:
Ik was te gast in de podcast Connect van pr-bureau Coopr, om te praten over misinformatie.
Het aanpakken van misinformatie op sociale media, staat al snel op gespannen voet met vrijheid van meningsuiting en het open internet. Interessant stuk in NRC.
Is er een gebeurtenis die méér complottheorieën heeft voortgebracht dan de moord op John F. Kennedy? De afgelopen dagen luisterde ik zeven afleveringen over de moord van de podcast The Rest is History. Het was een grondige uitleg over de moord en de complottheorieën erover. En grappig ook, dankzij de onderkoelde humor van de twee Britse historici die de podcast maken.
Ik luisterde trouwens ook een andere podcast over JFK, van de AvroTros en NPO Luister. Daarover heb ik een heel andere mening, maar die verklap ik nog even niet. Morgen staat in NRC mijn recensie en ik kom er natuurlijk nog op terug in deze brief.
Mythe van de week
Nieuwe rubriek! Een luchtige uitsmijter over iets dat niet klopt, maar dat ook niemands wereldbeeld compleet ondersteboven zal keren.
Deze week: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan’ is een van de bekendste uitspraken van Pippi Langkous. Alleen heeft ze dat nooit gezegd.
Tot volgende keer!
Vraag, opmerking, tip, foutje gezien? Ik hoor het graag! Je kunt gewoon reageren op deze mail of, als je dit via Substack leest, een DM sturen. Idem als je wilt samenwerken of me wil boeken voor bijvoorbeeld een lezing. Nog geen abonnee? Schrijf je in:
Once again: zeer onderhoudend en informatief.
NB ik denk toch - goed kijken naar de stand van zijn mond als hij het woord uitspreekt - dat Eric Trump "white" bedoeld. Misschien omdat hij een publiek tegenover zich heeft die dat graag hoort?