Dilan Yesilgöz kan maar niet stoppen met onzin verspreiden

Editie #6 van De hype is real, een nieuwsbrief over misinformatie en morele paniek.

Apr 30, 2024

Welkom bij een nieuwe De hype is real. De vorige editie, over prijzen van studentenkamers, werd door jullie goed gelezen. Bijna zevenhonderd views kreeg-ie, plus nog ruim tweeduizend bij de collega’s van Pieken & Dalen, met wie ik hem schreef.

Het onderwerp van deze week is iets heel anders. Je zult merken dat deze nieuwsbrief vaker zal pingpongen tussen onderwerpen. Maar de aanleiding is meestal dezelfde: er worden dingen verdraaid. En de mechanismen achter misleiding zijn vaak niet verschillend, maar juist verrassend hetzelfde.

Inzicht geven in die mechanismen is – los van concrete issues factchecken – een van mijn doelen met deze nieuwsbrief. Zo hoop ik lezers te helpen bij het ontwikkelen van een neus voor verhalen waar een luchtje aan zit, ongeacht het precieze onderwerp.

Dan nu over naar de analyse van deze week.

Dilan Yesilgöz kan maar niet stoppen met onzin verspreiden

4 à 5 minuten leestijd

Ik heb getwijfeld over de onderwerpregel van deze nieuwsbrief. Moest ik hem niet scherper aanzetten: ‘Dilan Yesilgöz kan maar niet stoppen met liegen’? Het lastige aan het woord liegen is dat het intentie veronderstelt.

En tja, we kunnen niet voor 100% uitsluiten dat de minister van Justitie en Veiligheid écht dacht dat er sprake is van duizenden nareizigers-op-nareizigers die ons land jaarlijks binnenkomen, toen ze dit vorig jaar november beweerde in de Volkskrant. Eerder had ze in Op1 al gezegd dat nareis op nareis ‘heel vaak’ voorkomt.

Ook Trouw leek te hebben gezocht naar een alternatief voor het woord liegen toen het afgelopen woensdag over dit onderwerp schreef. De krant kwam uit op de kop Yesilgöz verzon hoge nareiscijfers van vluchtelingen zelf.

Aanleiding was beantwoording van Kamervragen door de minister. Uit het artikel:

De ‘duizenden’ vluchtelingen die volgens VVD-leider Dilan Yesilgöz nareis op nareis zouden stapelen, heeft ze zelf bedacht. Yesilgöz beschikte niet over enige vorm van informatie waarmee ze het noemen van dit hoge aantal kon onderbouwen. Dat blijkt uit haar antwoorden op vragen van verschillende Kamerfracties die woensdagavond naar de Tweede Kamer zijn gestuurd. (...) De VVD-leider schrijft dat ze zich baseerde op ‘algemene cijfers over nareis plus de totale instroom’. Deze cijfers hebben echter betrekking op de reguliere komst van asielzoekers en vluchtelingen, niet op het fenomeen nareis op nareis.

(Even tussendoor: bij ‘nareis op nareis’ moet je bijvoorbeeld denken aan vluchtelingen die hun volwassen kinderen naar Nederland kunnen laten komen, die vervolgens hun gezin kunnen laten overkomen.)

Overigens was al enkele maanden duidelijk dat Yesilgöz’ uitspraken niet klopten. Er zijn maar zo’n zeventig nareis-op-nareis-gevallen per jaar. De vraag die nog openstond, was op welke bron Yesilgöz haar ‘duizenden gevallen’ dan baseerde. Die bron was er dus niet, weten we nu.

Of ze misschien andere cijfers verkeerd geïnterpreteerd heeft, of daadwerkelijk bewust loog, maakt eigenlijk niet zoveel uit. Het is erg genoeg dat ze informatie verspreidde waarvan ze had kunnen weten dat die niet klopte. Als minister is het onvergeeflijk om er zo naast te zitten.

Alhoewel? Yesilgöz is gewoon nog minister. Als je als minister met zoveel aplomb onwaarheden kunt verspreiden zonder dat het consequenties voor je heeft, functioneert de parlementaire democratie nog wel? Halbe Zijlstra stapte in 2018 op als minister nadat bleek dat hij een bezoek aan de datsja van Poetin had verzonnen. Onschuldige jokkebrokkerij vergeleken met de onzin van Yesilgöz. Toch komt zij er wél mee weg. Zijn we afgestompt geraakt door het feitenvrije opereren van politici?

Hoe dan ook is het een trieste conclusie dat je ministers niet meer kunt vertrouwen. Directeur van Vluchtelingenwerk Frank Candel zei het treffend in een interview met Vrij Nederland.

‘Het is op een gegeven moment zo’n sterk frame, dat je denkt: de minister van Justitie zegt het, en als je die niet meer kan geloven… Nou, die kan je dus niet meer geloven.’

Rammelende voorbeelden van antisemitisme

We blijven nog even bij Yesilgöz. Op de dag dat ze de Kamervragen over nareizigers had beantwoord, schoof ze aan bij de talkshow Sophie & Jeroen. Níet om te praten over nareis-gate, maar om te praten over toenemend antisemitisme.

Yesilgöz refereerde onder andere aan een bekladding van het partijkantoor van de ChristenUnie. Ze had kennelijk niet meegekregen — of bewust genegeerd — dat daarbij géén sprake was van antisemitische teksten. Dat meldde de NOS aanvankelijk wel, maar dit werd ook weer gerectificeerd – ruim voordat Yesilgöz bij Pauw aanschoof. De tekst was overigens geschreven door iemand die zelf Joods is, zo liet diens advocaat een dag later weten.

Yesilgöz verwees ook naar hoe in Amerika Joodse studenten door door pro-Palestijnse activisten de toegang tot Columbia University ontzegd zou zijn. Daar is geen bewijs voor. Op social media gingen wel wiebelige beelden rond van mensen (studenten? tegendemonstranten?) die buiten een soort tentenkamp van pro-Palestijnse activisten op de campus worden gehouden omdat zij ‘zionisten’ zouden zijn. Het is niet eenvoudig om deze en andere beelden te interpreteren. In elk geval heb ik geen enkel voorbeeld gezien waarbij Joden de toegang tot de universiteit versperd wordt.

Yesilgöz kreeg geen tegenspraak van interviewer Pauw. Eerder vertelde ze dit verhaal ook al op de site van de VVD en in de Tweede Kamer. In de Kamer leek ze te verwijzen naar een bewerkt plaatje op sociale media, van activisten voor de ingang van Columbia. In een bijschrift stond dat zij daar Joodse studenten tegenhielden. Maar die activisten stonden daar te luisteren naar een speech van iemand met een megafoon, blijkt uit de oorspronkelijke foto:

Dit zijn twee van de meest gebruikte vormen van manipulatie: een foto of filmpje afknippen waardoor context wegvalt, en het toevoegen van misleidende bijschriften.

Met deze tactiecken is Yesilgöz klaarblijkelijk niet bekend. Uit een verslag van het Kamerdebat op de website ScienceGuide:

Let op hoe de minister zich indekt door toe te voegen dat het “nog niet helemaal duidelijk is”. Om vervolgens wel eenvergelijking met nazi’s te maken. Want die gaf haar ‘kippenvel’. Een mooi voorbeeld van politiek op basis van gevoel in plaats van feiten.

Het is ook een voorbeeld van politieke exploitatie van het zeer reële leed van Joden in Nederland. Die hebben volgens mij niets aan halve en hele onzinverhalen over antisemitisme. Sterker nog: die verhalen kunnen misbruikt worden om te zeggen dat antisemitisme een non-issue is. Dat is het *natuurlijk* niet. Het is wel een typisch voorbeeld van een onderwerp waarbij — gestuwd door emoties — feiten en onwaarheden door elkaar lopen.

Minister Yesilgöz ziet er geen probleem in om die twee als gelijkwaardig te behandelen in haar uitingen. Het zal haar vast populariteit opleveren, als daadkrachtige politica die niet bang is dingen te ‘benoemen’.

Maar verder kent haar desinteresse voor de feiten vooral verliezers.

Verder deze week:

Door AI gegenereerde modellen worden griezelig echt. Realistische foto’s van nepmensen waren er al een tijdje, maar ook videobeelden worden beter. Zo kreeg ik deze week reels van deze meid aanbevolen op Instagram. Andere zijn nog overtuigender. AI-modellen zijn een verdienmodel: zo kunnen bedrijven dit model benaderen voor reclameposts. Hier ga ik de komende tijd dieper induiken.
‘Is het einde van de rookworst nabij?’, vroeg de Volkskrant zich af naar aanleiding van nieuwe Europese regels. ‘De oer-Hollandse rookworst van Unox hangt een verbod boven het hoofd’, kopte het AD. De Europese lijsttrekker van NSC sprong vol op de ophef en zei bij Goedemorgen Nederland: ‘Doe normaal. Dit is de bijl aan de wortel dat [sic] mensen Europa nog serieus nemen’. Het rookworstnieuws was, uiteraard, onzin. Het enige dat straks niet meer mag, zijn bepaalde rookaroma’s die mogelijk schadelijk zijn. Maar daar zijn alternatieven voor. Het AD ging extra hard de fout in door aanvankelijk te melden dat de HEMA-rookworst onder vuur ligt. Maar daar zit het gewraakte aroma überhaupt niet in. De krant maakte het enigszins goed door de ophef in een later artikel te factchecken. Beter ten halve gekeerd…

Lees- en luistertips

Yesilgöz-gate deed me terugdenken aan dit stuk dat ik las toen ik voor NRC research deed naar door AI gegenereerde misinformatie. De auteur, een mediawetenschapper, wijst erop politici de gevaarlijkste bron van misinformatie zijn, níet nieuwe technologie.
Een heerlijke tweeluik van Search Engine, mijn favoriete podcast van dit moment. Aan het begin van aflevering 1 stelt maker PJ Voigt vast dat hij steeds ziek wordt van dezelfde sushi. Vervolgens raakt hij in de ban van wereldwijde visfraude.

Opmerkingen, tips, een foutje gezien? Ik hoor het graag.