Polarisatie is meer mediahype dan realiteit
En hetzelfde geldt voor transitiespijt. Editie #22 van De hype is real, een nieuwsbrief over misinformatie en mediahypes.
Bij Van Dale waren ze er helemaal klaar mee.
De jaarlijkse Woord van het Jaar-verkiezing was “gekaapt door actiegroepen”, aldus de uitgeverij vrijdag in een persbericht. Uitzonderlijk felle woorden voor een instituut dat zich normaal vooral buigt over kwesties zoals de vraag of het pannekoek of pannenkoek is (en waar ik als parttime eindredacteur erg blij mee ben).
Wat was er gebeurd? Op sociale media hadden mensen opgeroepen om wel of juist niet te stemmen op “transitiespijt”. Die term verwijst naar transgender personen die, nou ja, spijt krijgen van hun transitie. (Verdient zo’n ongeïnspireerd woord het überhaupt om genomineerd te worden?) Zo stemden sommige groepen1 bewust op dat woord en andere groepen2 juist bewust op andere woorden.
Daarop besloot Van Dale om zelf het heft in handen te nemen. Omdat de reacties op de verkiezing “de tijdgeest illustreren”, riep de organisatie polarisatie uit tot Woord van het Jaar.
Een toepasselijke keuze — maar om een andere reden dan Van Dale denkt. Als polarisatie de tijdgeest illustreert, is dat vooral omdat we maar niet kunnen stoppen met het erover hebben.
Ter illustratie: op NOS.nl kwam het woord polarisatie dit jaar in 109 artikelen voorbij. Bijna net zoveel als in de gehele periode 2014 tot en met 2020. De koning waarschuwde in 2021 voor polarisatie in zijn kersttoespraak. En SIRE maakte er vorig jaar een campagne over.
Niet verrassend dus dat driekwart van de Nederlanders denkt dat meningsverschillen over maatschappelijke kwesties steeds groter worden, aldus onderzoek door het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in 2022.
Hoe vaker je ergens over hoort, hoe vaker je het denkt te bespeuren (het zogeheten Baader-Meinhof-fenomeen). Ook de mensen bij Van Dale lezen NOS.nl en zien SIRE-spotjes voorbijkomen op tv. Dus natúúrlijk dachten ze daar afgelopen week: Daar heb je die polarisatie weer.
Het probleem? Polarisatie neemt helemaal niet toe.
Dat blijkt onder andere uit recent promotie-onderzoek van sociologe Quita Muis.3 Ook het SCP zei bij dat onderzoek uit 2022 al dat de beleving van burgers haaks staat op de feiten: “op veel onderwerpen is meer overeenstemming dan mensen denken en onderlinge verschillen in opvattingen groeien niet”.
Helaas gingen de nieuwskoppen destijds vooral over de belevingskant:
Het idee dat we steeds gepolariseerder worden, is een voorbeeld van wat je memen4 van misinformatie zou kunnen noemen. Een vergelijkbaar voorbeeld is het idee dat het vertrouwen in de journalistiek afneemt. Iets dat ik gek genoeg vooral journalisten steeds hoor zeggen. In feite ligt het vertrouwen in de journalistiek in Nederland stabiel op een kleine 60%.
Definitievervaging
Een van de oorzaken van de populariteit van het woord polarisatie, is dat we het vaak gebruiken terwijl we iets anders bedoelen. Zo doelde de koning destijds op verruwing van het maatschappelijke debat. Waarschijnlijk terecht — al is ook dat misschien niet zo nieuw — maar het is wat anders dan dat tegenstellingen groeien.
We noemen het ook vaak polarisatie als er discussie ontstaat over iets waar het eerder niet over ging. Denk aan Zwarte Piet. Uiteenlopende meningen daarover waren er altíjd al — het kwam alleen pas laat in al zijn opgekropte rauwheid aan de oppervlakte.5
Ten derde is polarisatie een comfortabel woord. Zeggen dat je tegen polarisatie bent, is het minst polariserende wat je kunt doen. Zo zijn er meer van die containerbegrippen waar mensen gevoelsmatig tegen zijn, maar zelden scherp gedefinieerd worden (zie ook: individualisering, nepnieuws, woke).
Dit maakt van het woord polarisatie een manier om apolitiek en passief te blijven bij ongemakkelijke discussies. Bijvoorbeeld over de vraag of je transitiespijt wel moet nomineren als Woord van het Jaar. En de vraag of, als er vervolgens van twee kanten “heftige reacties” en “kaping” plaatsvinden, het misschien zou kunnen dat het ene kamp meer gelijk heeft dan het andere.
In NRC verweerde de hoofdredacteur van Van Dale zich met het argument: “Wij zijn taalbeschrijvers, wij zijn geen partij in welk maatschappelijk debat dan ook.” Dat vind ik naïef. Als íets een maatschappij beïnvloedt en politiek misbruikt kan worden, dan is het wel taal. Draagt Van Dale daar, naast correct gebruik van de tussen-n, niet óók zorg voor?
Paradox
Terug naar de vaststelling dat de polarisatie niet groeit. Hoe kan het dan dat het wel vaak — ook voor mij — voelt alsof er iets is? Iets onaangenaams dat door de samenleving sluipt? Onderzoekers lossen die paradox op met de term affectieve polarisatie.
“In de media zien we vaak het beeld van een gepolariseerde samenleving. Dat beeld klopt niet helemaal met de feiten uit ons onderzoek. Wél is er bewijs voor affectieve polarisatie: de structurele ongelijkheid in Nederland neemt toe en gaat samen met een gevoel van onbehagen en wantrouwen in de politiek.” - SCP-directeur Karen van Oudenhoven
Nou lijkt het me beter om, als je het over ongelijkheid en onbehagen hebt, gewoon die termen te gebruiken. Het SCP waarschuwde in 2022 zelf ook al om “niet alles polarisatie te noemen” omdat dit de gevoelsmatige polarisatie juist aanwakkert.
“Dat is een opdracht aan journalisten, maar ook aan andere actoren in het publieke debat, zoals politici en wetenschappers.” — SCP in de Volkskrant
Je kunt je dan ook afvragen of Van Dale de situatie er niet erger op heeft gemaakt. Door de vermeende polarisatie rond de verkiezing breed uit te meten, riskeerde het instituut dat het de affectieve polarisatie het onbehagen enkel versterkt: Had je het gehoord? Zelfs de Woord van het Jaar-verkiezing is niet onschuldig meer. Wat een land.
Barbra Streisand
Het jammerlijkste aan deze hele saga is dat het woord transitiespijt door de ophef alleen maar méér aandacht kreeg. Ook degenen die ertegen ageerden, hebben dat niet handig aangepakt. Zij hadden kunnen zien aankomen dat hun stemactie zou culmineren in een mediarel.
Een typisch voorbeeld van het Streisand-effect. Zangeres Barbra Streisand probeerde in 2003 een foto van haar huis van een website verwijderd te krijgen. Maar juist daardoor kreeg de foto massaal aandacht. Knap optrekje trouwens, Barb.
© 2002 Kenneth & Gabrielle Adelman, California Coastal Records Project, californiacoastline.org, bewerkt
Om te compenseren dat ik het Streisand-effect op mijn beurt nu versterk, benadruk ik graag dat het woord transitiespijt niet symbool staat voor een enorm probleem. Het aantal spijtoptanten na een medische transitie6 ligt volgens een metastudie uit 2021 rond de 1 procent.7 Fors lager dan de spijtpercentages bij andere soorten operaties.
Dat maakt de reële gevallen van transitiespijt trouwens niet minder ellendig voor die individuen, die we van de weeromstuit niet moeten vergeten. Helaas wordt hun leed door kwaadwillenden misbruikt om te ageren tegen genderzorg en -rechten.
Taalkenners en journalisten kunnen dergelijke zeer reële politieke dynamiek rond taal op de grote hoop van de polarisatie gooien. Of ze kunnen hun vak serieus nemen.
💪 Steun mij
Waardeer je deze editie van De hype is real? Dan wil je mij misschien steunen met een donatie van €5. (Meer mag natuurlijk ook!) Zo help je mij om deze brief te blijven maken en in principe gratis te houden.
Nog fijner is het als je betalend abonnee wordt. Voor €5 p/m steun je De hype is real structureel. Betalende abonnees krijgen geen extra’s, behalve een opperbest gevoel over zichzelf.
⏱️ In het kort
Wat mij verder opviel op het gebied van misinformatie en mediahypes.
Storm in een glas drank
Grote ophef over ouderen wier advocaatje werd ‘afgepakt’. NRC reconstrueerde hoe dit ogenschijnlijk kleine leed uitgroeide tot een mediastorm.Rector-ficatie
De rector magnificus van de Radboud Universiteit stapte vorig jaar op na grensoverschrijdend gedrag. Later bleek dat de beste man weinig fout heeft gedaan. De Gelderlander, die het verhaal onthulde, heeft deels gerectificeerd.8Mooiste tijd van het jaar
Zondag begint het jaarlijkse wereldkampioenschap darts. Darts was altijd al de mooiste sport, maar werd het laatste jaar een bescheiden hype, met name door de 17-jarige sensatie Luke Littler. Er zal ook veel media-aandacht gaan naar debutant Noa-Lynn van Leuven. Eerder dit jaar schreef ik al over de mediastorm rond deze transgender speelster.Slecht voorbeeld
Voorzitter van de NWO9 Marcel Levi legde een collega woorden in de mond.Sneuneus
Een PVV-Kamerlid verspreidt op Facebook nepbeelden van migranten, ontdekte De Groene.Over xenofobie gesproken
Radicaalrechts groeit doordat het antimigratiesentiment onder kiezers groeit. En dát komt dan weer door de groei van het aantal immigranten. Aldus is de consensus, maar daar is veel op aan te merken. De Correspondent legt uit dat denkbeelden over migratie al heel lang stabiel zijn. Xenofobie neemt niet zozeer toe, maar is wel genormaliseerd. En in NRC las ik over onderzoek in een Zwitserse regio waar radicaalrechts was gegroeid. De onderzoekers stelden vast dat die groei niet kwam doordat gegroeide immigratie, maar doordat radicaalrechtse partijen daar meer campagne hadden gevoerd. Kortom, het aanbod bepaalt de vraag.Sora-smurrie
OpenAI heeft zijn videotool Sora in het grootste deel van de wereld (maar nog niet in Nederland) gelanceerd. Betalende gebruikers kunnen nu filmpjes tot twintig seconden laten genereren. Op de OpenAI-site zijn wat voorbeelden te zien. Ik ben nog niet omvergeblazen. De filmpjes die Sora uitpoept zijn technisch indrukwekkend, maar ook gimmicky en niet echt interessant of mooi om naar te kijken. Door Sora breed beschikbaar te maken blaast OpenAI trouwens de zorgen over AI-fakes nieuw leven in. Het bedrijf zegt zelf dat het misbruik van Sora monitort en dat bijvoorbeeld het genereren van beelden van mensen “begrensd” is. De praktijk zal uitwijzen hoe begrensd. Ik verwacht vooral een toename van AI-smurrie.Over AI gesproken
Zowel in NRC als in de Volkskrant belandden lezersbrieven die met (behulp van) AI waren geschreven.
📚 Lees-, kijk- en luistertips
Lezen
Wat een verhaal in NRC over Pieter Vos, oprichter van het ‘succesvolle’ softwarebedrijf Rodeo. Vos bleek zijn successen te hebben verzonnen, van een contract met Google tot een bankrekening vol miljoenen (waar in werkelijkheid nog geen tienduizend euro opstond). Sinds alles uitkwam, is Vos spoorloos.
Luisteren
De podcast Panic World zoomt wekelijks in op een morele paniek of internethype. Soms is het iets dat nu speelt, soms iets van een paar jaar geleden (en dat dus, zoals dat gaat met hypes en morele paniek, elk moment kan terugkeren). Zo kan ik de aflevering aanraden over de vraag: aten tieners in 2018 echt massaal wasmiddelpods? Met aan het einde een piekfijne analyse van hoe morele paniek ontstaat. De podcast is wel behoorlijk gefocust op de VS, dus niet elk onderwerp zal een belletje doen rinkelen.
De hype is real is een nieuwsbrief van mij, Menno van den Bos.
Je helpt me erg door deze nieuwsbrief te liken! (Zie onder.)
Vragen/tips? Ik hoor het graag!
Adverteren (bereik: 3.000 views per nieuwsbrief)? Vraag naar de mogelijkheden.
Voetnoten:
Onder andere de conservatieve homo-organisatie De Roze Leeuw.
Onder andere de LHBTI+-belangenorganisatie COC.
Uit het persbericht van de universiteit van Tilburg, waar Muis promoveerde: “Muis baseert zich op data uit de European Value Study (EVS). Deze studie peilt al ruim 35 jaar de opvattingen, voorkeuren, houdingen, waarden en meningen van ruim 59.000 Europeanen in 36 landen over uiteenlopende onderwerpen zoals politiek, seksuele geaardheid en migratie. “Op basis van deze data kan worden gesteld dat we helemaal niet verder uit elkaar zijn gegroeid, maar eerder naar elkaar toe.”
En kijk eens: de laatste jaren ontstaat er consensus in de vorm van roetveegpieten. In die zin kan wat we polarisatie noemen ook louterend zijn, als een sluimerend familieconflict dat aan het kerstdiner onploft — waarna het helen kan beginnen.
De meetperiodes lagen tussen 0,8 en 9 jaar na transitie.
Als je het hebt over spijt van sociale transitie, kom je na vijf jaar uit op enkele procenten.
Dat deed de krant overigens op last van de Raad van de Journalistiek. De Gelderlander heeft ook excuses aan Van Krieken aangeboden.
Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek