Hoe het aanvallen van de journalistiek mainstream werd

Na radicaal-rechts keert nu ook links zich tegen met name de NOS. Terecht? | Editie #30 van De hype is real, een nieuwsbrief over misinformatie en mediahypes

May 24, 2025

8-10 minuten leestijd

Hij was niet te missen: de demonstratie tegen het Israëlbeleid van het kabinet afgelopen zondag in Den Haag. Met tussen de 80.000 en 100.000 deelnemers was het de grootste demonstratie in Nederland in ruim twintig jaar.

Alhoewel, niet te missen? Wie die dag alleen op Telegraaf.nl had gekeken, had de demo zomaar over het hoofd kunnen zien. Pas na flink scrollen kwam je daar een kort berichtje tegen:

In de papieren krant bleef het bij een kort berichtje op pagina 9.

De linkse boodschap van de demonstranten staat haaks op die van de rechtse Telegraaf — die Israël primair als slachtoffer presenteert — maar dat moet niet uitmaken. Nieuws is nieuws. Zoals het verzwijgen van de waarheid een vorm van liegen is, kan het wegmoffelen van een onwelgevallige gebeurtenis ook een vorm van misinformatie zijn.

Hoe anders was het bij de NOS. Daar stond de demonstratie in Den Haag de hele dag op, in journalistiek jargon, positie één van de homepage. Prominenter nog dan op sommige andere grote nieuwssites.

Waarschijnlijk gewoon omdat de NOS’ers van dienst de demonstratie op (nieuws)waarde schatten. Toch ben ik ook benieuwd of de NOS haar linkse critici bewust of onbewust geen ruimte wilde geven om haar ervan te beschuldigen de demonstratie te weinig aandacht te geven. In die kringen is de NOS de laatste tijd namelijk steeds vaker de kop van jut.

Tactieken van radicaal-rechts

Zo kondigde Extinction Rebellion (XR) onlangs een bezetting van het Mediapark aan. Daarbij lanceerde de actiegroep de website www.nosweeseerlijk.nl, voorzien van een pamflet over wat de NOS allemaal fout doet in haar verslaggeving over het klimaat en over Gaza.

‘NOS wees eerlijk’, een paar jaar geleden had het zomaar een strijdkreet kunnen zijn geweest van coronasceptici en complotdenkers — al waren hun NOS=fake news-stickers en the media are the virus-bordjes nog een stuk aanvallender, en gaat de vergelijking verder natuurlijk niet op. De site zelf wordt gekenmerkt door koppen in chocoladeletters en bewegende banners in zwart en wit:

XR schrijft onder meer dat we een pers nodig hebben “die zich niet laat leiden door de belangen van overheden en grote vervuilende bedrijven”, suggererend dat de NOS dat dus wel doet. Onderbouwing ontbreekt, terwijl dit nogal een beschuldiging is.

Vervolgens licht XR enkele voorbeelden uit van wanneer de NOS de mist inging. Zoals dit NOS-artikel over een nieuw warmterecord:

XR benoemt twee problemen met dit bericht:

“Het NOS-artikel bevat foto’s van mensen die genieten van de zon.”
“Het NOS-artikel (…) draait alleen om cijfers met betrekking tot de temperatuur. Wie het leest heeft er geen idee van hoe rampzalig de klimaat- en ecologische crisis is.”

Punt 1 is valide, alleen gaat dit bij álle media regelmatig mis. “Dat het anders kan, liet RTL die dag zien met een uitgebreid artikel inclusief toepasselijke foto van een bosbrand”, schrijft XR. Maar die vergelijking is niet fair. Zoek op RTL.nl naar berichten over warm weer en je vindt daar net zo goed foto’s van kinderen in een fontein of mensen met een strandbal. Bovendien ging het RTL-bericht specifiek over CO₂-uitstoot. Het was dus ook wel vreemd geweest als daar een foto van zonnende mensen boven had gestaan.

Punt 2 is nog onzuiverder. Het artikel van de NOS verwijst juist expliciet naar klimaatverandering. Het staat zelfs in de kop: ‘door opwarmend klimaat’. Het is mij een raadsel waarom XR dit voorbeeld kiest, want het ondermijnt hun eigen argument.

Genocide-ontwijking?

Wat betreft Gaza licht XR een bericht uit met de kop Israël breidt offensief in Gaza uit en wil daar meer gebied innemen. XR schrijft daarover:

“NOS [noemt] de genocide in Gaza een “offensief” en schrijft over “aanvallen” en “troepenbewegingen”. Dit voorbeeld van nepneutraliteit verbloemt dat Israël oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen begaat. Dat NOS door de VN erkende aanwijzingen voor oorlogsmisdaden en genocide door Israël buiten beschouwing laat, geeft lezers de indruk dat er hier sprake is van een “gewoon conflict”.”

Nou zijn termen als troepenbewegingen gewoon feitelijke omschrijvingen die nu eenmaal nodig zijn als je duidelijk wil maken dat er troepen bewegen, maar in het bericht ontbreekt inderdaad cruciale context. Je krijgt als lezer geen beeld van hoe agressief en — zoals deskundigen inmiddels massaal stellen — genocidaal Israël te werk gaat.

Maar in talloze andere berichten heeft de NOS wel degelijk ingezoomd op de sterke aanwijzingen dat Israël oorlogsmisdaden en genocide pleegt (google maar eens op ‘genocide gaza site:nos.nl’). Dat benoemt XR niet.

De boodschap van XR vindt weerklank. Donderdag las ik op de linkse opiniesite Joop dat het bij de NOS stil bleef toen de aarde de grens van 1,5 graad opwarming doorbrak. “Dat is geen retorische overdrijving”, voegde auteur Sybren Kooistra, wiens mediakritiek ik normaal gesproken waardeer, toe. Maar dat is het wél. De NOS had er een online artikel over, dat bovenaan de site werd gezet — wel maar een uurtje — plus een verslag in het Achtuurjournaal — wel pas achterin de uitzending.

Kooistra onderbouwde zijn kritiek op de NOS in elk geval. XR Utrecht noemde de NOS ondertussen op Instagram gewoon ‘propaganda’:

En wat te denken van de klimaatcolumnist van het Friesch Dagblad die de NOS ‘klimaatontkenners’ noemt en met extreemrechts vergelijkt:

Hij reageerde op een bericht over extreme droogte waar klimaatverandering aanvankelijk inderdaad niet in genoemd werd. Later werd het alsnog toegevoegd. Overigens vraag ik me af of je dit de lezer nog moet uitleggen — het is een klein beetje als zeggen dat er file is omdat er te veel auto’s zijn.

XR-campagne staat niet op zichzelf

Al dat soort overwegingen lijken vaak niet bij mensen op te komen. Als zij de NOS en andere mainstream media (een term die je voorheen vooral in rechts-alternatieve kringen hoorde) in de fout zien gaan, wordt al snel kwade opzet vermoed.

Dat neemt verschillende vormen aan. Een bekende is de vraag “waarom lees ik hier niets over bij medium X?”. Dan gaat er iets rond op sociale media en verwacht men dat media er à la minute aandacht aan geven. Bijvoorbeeld rond de ophef over televotingcampagnes uit Israëlische hoek rond het Songfestival deze week. Terwijl journalisten zulke verhalen eerst moeten checken voordat ze iets kunnen publiceren.

Ik kom ook vaak kritiek tegen op de keuze voor neutrale in plaats van veroordelende termen. Zo zag ik een bekende oud-politicus bij een bericht over gewelddadige demonstranten eens geïrriteerd naar het desbetreffende medium tweeten in de trant van: “Dit zijn geen demonstranten, dit zijn klootzakken!” Ik geloof ook niet in volledige objectiviteit hoor, maar ik denk dat je de lezer zelf moet laten bepalen wie een klootzak is en niet.

Of neem deze post — extreem voorbeeld, geef ik toe — van een hoogleraar gezondheidseconomie aan de VU:

En het is geen zeldzaamheid dat mensen van naam en statuur zo uithalen naar de pers. Zo vroeg een andere hoogleraar, aan het Leids Universitair Medisch Centrum, zich op zijn LinkedIn-pagina hardop af of twee journalisten van NRC/The Investigative Desk waren “bezweken voor het geld van de tabaksindustrie” en “banden” met die industrie probeerden te “verhullen”. Het ging juist om een kritisch artikel over de misleidingspraktijken van de tabaksindustrie. Maar omdat de hoogleraar het nog niet kritisch genoeg vond, had hij er geen probleem mee om een hele krant verdacht te maken. Tientallen collega-medici liketen zijn complottheorie.

Omslag op links

Altijd lastig om voorbeelden tot trend te bombarderen, en de ene NOS-criticus is de andere niet. Toch zag ik dit soort dingen vijf jaar geleden nauwelijks.

Toen radicaal-rechts opkwam, en daarbij volop wetenschap, rechters en media aanviel, was de eerste reflex op links en in het politieke midden juist om het voor deze instituties op te nemen. Zo van: de vijand van mijn vijand is mijn vriend. Inmiddels heeft met name links ook steeds meer zijn eigen kritiek op die instituties en dichten ze de pers daarbij een grote macht toe. Wie je op een feestje hoort beginnen over ‘de media’, heeft zelden iets positiefs te zeggen. En niet alleen in een zuipkeet in BBB-gebied, ook op hippe huisfeestjes in de Randstad.

Ik worstel daarmee. Dat de macht van de media onderschat wordt, is een van mijn stokpaardjes. Ik verwijs dan altijd naar hoe Caroline van der Plas vertelde dat ze de BBB niet zozeer oprichtte voor Kamerzetels, maar zodat ze in talkshows zou komen. In die zin ben ik blij dat mediakritiek populairder is geworden. Ik bedoel: het is het bestaansrecht deze hele nieuwsbrief. Zeker jongeren hoef je niets te vertellen over framing, clickbait en false balance. Scheelt mij weer werk.

Daarnaast ben ik ervan overtuigd dat linkse aanvallen op de media in de kern nog altijd uit goede bedoelingen voortkomen, waar Trump, Wilders en hun fascistische tegenvoeters ons het liefst gewoon uit de samenleving zouden verbannen.

Bovendien hebben de critici ook gewoon vaak een punt. Om bij de NOS te blijven: ik erger me gewoon te vaak aan slordige en schadelijke berichtgeving daar, die na kritiek vaak niet wordt rechtgezet. Laatst nog bracht de NOS (net als o.a. Bar Laat en WNL) het nieuws dat 40% van de 12- tot 16-jarigen verslaafd is aan vapen. Een bizar hoog percentage, en het bleek dan ook niet waar.

Of neem deze kop van afgelopen week:

Een beroerde formulering, want ‘de les lezen’ suggereert dat Trump een punt had en Ramaphosa een en ander lijdzaam onderging. In werkelijkheid kwam Trump met een racistische complottheorie — gebruik dat woord nou gewoon — waarbij later ook bleek dat hij vals bewijs omhooghield, namelijk foto’s uit Congo.

De spagaat van mediakritiek

Maar als ik dan over zoiets post op Bluesky, wordt er zo gretig gerepost en met beledigingen en achterdocht naar de NOS gegooid, dat ik me gelijk ongemakkelijk voel. Neem deze Bluesky-reactie op de vape-factcheck:

Het is wat naïef, maar ik wou dat we met zijn allen zeiden: de NOS schiet tekort, maar het is wel ónze tekortschietende NOS. Waarbij het ook aan de NOS is om de hand uit te steken en meer rekenschap af te leggen dan nu, met slechts af en toe een blogpost in een moeilijk vindbaar hoekje van de site.

Mediakritiek is al met al een spagaat, waarin ik steeds zoekende ben, ook weer in deze post. Enerzijds voel ik een heilig vuur om het voor mijn vak(genoten) op te nemen wanneer zij onterecht geframed worden.

Anderzijds vind ik het belangrijk om zelf ook/wél aan onderbouwde mediakritiek te blijven doen. In een tijd vol kwaadaardige aanvallen op de journalistiek misschien wel des te meer. Juist omdat je de journalistiek scherp en sterk wil houden, juist zodat we op al die die ongefundeerde aanvallen kunnen antwoorden: ons geweten is schoon.

Conclusie

Dus ja: de journalistiek kan en moet beter. De focus op de NOS is daarbij begrijpelijk: het is de grootste journalistieke organisatie van Nederland en wordt bekostigd van belastinggeld. En je kunt het als journalist als compliment zien dat mensen beter van je verwachten (waar ze het bij pakweg De Telegraaf al niet eens meer proberen).

De vraag is of het bezetten van het Mediapark de juiste weg is — het is niet alsof NOS-verslaggevers hoogstpersoonlijk olie raffineren of wapens voor Israël vervaardigen. En of je daar een naam op moet plakken (‘NOS wees eerlijk’) die suggereert dat specifiek NOS-journalisten bewust de waarheid verdoezelen. Zoals mediajournalist Emma Curvers in de Volkskrant schreef over tekortschietende klimaatverslaggeving van de NOS: “Het lijkt mij geen kwade opzet, maar een mengeling van haast, een gebrek aan beleid, angst voor schoolsheid en onklikbaarheid, en een dwalende zoektocht naar neutraliteit.”

De vraag is daarnaast of het doel de middelen heiligt. Als het verdachtmaken van de NOS leidt tot betere verslaggeving (als het al zo werkt), was het ‘t dan waard? Ik geloof het niet. Een wijs mens zei ooit: Don’t wrestle with pigs. You both get dirty, and the pig likes it. (Bron onbekend.) Vrij vertaald: verlaag je niet tot andermans methodes, want je verliest zowel de strijd (je tegenstander heeft het kunstje immers uitgevonden) als jezelf. Concreter: wie journalisten verdachtmaakt met dezelfde argumenten als radicaal-rechts gebruikt, normaliseer je hun methodes en maak je het makkelijker voor hen om de vrije pers en overige instituties te ontmantelen.

Onlangs kwam ik een nog mooiere versie van de pigs-quote tegen, van de feministische en antiracistische schrijfster Audre Lorde: ‘The master’s tools will never dismantle the master’s house’. Het gereedschap van de meester zal het huis van de meester nooit ontmantelen.

Zo is het. Laten we vooral kritisch het nieuws blijven ontleden, want man, wat gaat er veel mis. Maar doe het met een scalpel, niet met een guillotine.

Foto: Vitaliy Rigalovsky via Unsplash.

Steun mij

De hype is real is een onafhankelijke nieuwsbrief waar niemand mij voor betaalt. Behalve lezers. Alleen dankzij hen kan ik tijd in mijn factchecks en analyses stoppen. Voor €5 per maand word jij een van mijn steunpilaren! Niet aan iets maandelijks vastzitten? Eenmalig doneren kan ook.

Blokje AI | Chatbots als beroerd alternatief voor Wikipedia

Omdat dé mediahype van nu een vaste rubriek in deze nieuwsbrief verdient.

Ook die AI-antwoorden gezien als je ergens op googelde? Je behoort tot een groeiende groep. In de VS zette Google zijn AI-bot Gemini al langer in bij zoekopdrachten en ging dat — surprise, surprise — niet goed. Gebruikers kregen onder meer te lezen dat Obama een moslim is. Uiteraard gaat het ook in Nederland mis. Nieuwsuur zette een aantal gevallen op een rijtje van misinformatie en twijfelachtig brongebruik door de tool. “Bij de vraag of chocola en wijn gezond zijn, baseren de Nederlandstalige antwoorden zich bijvoorbeeld op websites van een wijnwinkel en een chocoladewinkel.” En de Nieuwscheckers zagen Gemini verzinnen dat de burgemeester van Leiden “Leemtekamp” zou heten, een naam die niet eens bestaat.

Ook Google Afbeeldingen is vervuild door AI, zo blijkt uit een telling door de Volkskrant. Het onderzoek sluit mooi aan op mijn eerdere artikel voor NRC over AI-inhoud in zoekmachines en op sociale media.

We hebben het hier over ongewenste inhoud. Maar veel mensen zoeken het helaas ook zelf op. Bijvoorbeeld door ChatGPT of Gemini te gebruiken om informatie op te zoeken. Als alternatief voor Wikipedia, zeg maar. Slecht idee. “Chatbots brengen hun antwoorden zo overtuigend dat ze voor velen wel waar moeten zijn. Maar het zijn voorspellingsmachines, geen waarheidsvinders”, schrijft techjournalist Laurens Verhagen.

Ondertussen worden steeds meer auteurs van (B-)literatuur betrapt op het gebruiken van AI bij het schrijven. Ze laten per ongeluk hun prompts in de tekst staan.

Iets hoopvoller AI-nieuws dan? Het NFI zegt een methode te hebben gevonden om deepfakes te herkennen door de bewegingen van de bloedstroom van de persoon te detecteren in de huid.

Tot slot wat zelfpromotie. Op 19 juni vertel ik in Bibliotheek Neude in Utrecht over feiten en (vooral) fictie over AI. Toegang gratis! Je moet je wel vooraf inschrijven.

⏱️ Misleiding in het kort

Barends gebazel

“Deze mensen hebben een bloedhekel aan Joden en Israël” en “het gaat ze om één ding: Joden pakken”, zei journalist Frits Barend bij Nieuws van de Dag, de populistisch-rechtse talkshow van SBS6 en De Telegraaf. Hij had het over de organisatie The Rights Forum. Deze ngo — waar ook joden werken — had zich solidair verklaard met een alternatieve 4-meiherdenking. Na onder meer Barends uitspraken kreeg de organisatie een stortvloed aan bedreigingen. The Rights Forum heeft hiervan aangifte gedaan.

Barend is nogal een track record aan het opbouwen, want deze maand verspreidde hij ook de desinformatie dat de Volkskrant een foto van een uitgemergeld kind in Jemen had gepresenteerd alsof het uit Gaza kwam. De foto is wel degelijk in Gaza gemaakt.

Cancelcultuur (1)

Cancelcultuur is één van de sterkste mediaframes van de afgelopen jaren, slechts nipt verslagen door ‘woke’. Er zou een cultuur zijn ontstaan waardoor je om het minste of geringste bij het maatschappelijk grofvuil wordt gezet. Het is grotendeels een verzinsel van machtige mensen die het niet kunnen hebben dat ze kritiek krijgen en na hun ‘cancelling’ vaak rustig doordoen. Het Belgische blad HUMO lichtte er in dit heerlijke stuk een aantal uit. Van Marilyn Manson tot Lil’ Kleine: hun acties bleven vrijwel zonder consequenties voor hun carrière.

Cancelcultuur (2)

Dat gezegd hebbende, bestaat er wél een neiging in kringen van progressieven en sociaal activisten om morele zuiverheid van elkaar te eisen. Dat is geen cancelcultuur, maar wel een schadelijke call-out culture, schrijft journalist-activist Clarice Gargard in een sterk essay in De Groene Amsterdammer.

“De hoogste macht is onbereikbaar, en dus richt men de pijlen maar op degenen die wel te raken zijn, net zoals we het hardst kunnen zijn tegen hen van wie we houden.”

Lees-, kijk- en luistertips

📺 Kijken: ‘Grégory’ (Who Killed Little Gregory?)

Al uit 2019, maar wat maakt het uit? De Netflix-documentaire Grégory, over de moord op een kleuter in een slaperig dal in de Franse Vogezen in 1984 is een grote aanrader. In tegenstelling tot de meeste true crime, is er geen sensatieverhaal van gemaakt. Al aan het begin wordt vermeld dat de dader nooit gevonden is. Dat haalt gelijk de meest primitieve aantrekkingskracht van true crime — who did it? — weg. (Al heeft Netflix met de titel Who Killed Little Gregory? voor de internationale markten zijn best nog gedaan.)

Blijft over een schrijnend portret van zondebokdynamiek en de bloeddorst van de Franse pers. Het mag dan 1984 zijn geweest, ver voor smartphones en sociale media, maar de mediahype was er niet minder om. Er ontstaat zelfs een heksenjacht op een vermeende dader die me deed denken aan de Deventer moordzaak, waarbij onder leiding van Maurice de Hond een onschuldige man (‘de klusjesman’) werd aangewezen als dader. Belangrijk om op dit soort dynamiek te blijven reflecteren.

📰 Lezen: 100% wildgarantie

Op mijn andere, persoonlijke substack schrijf ik literaire non-fictieverhalen. Mijn nieuwste verhaal gaat over een wildexcursie met een onverwachte afloop.

De hype is real is een nieuwsbrief over misinformatie, mediahypes en andere vormen van misleiding door mij, Menno van den Bos. Ik ben journalist en spreker gespecialiseerd in misinformatie, media en technologie.
Wil je deze nieuwsbrief liken? Dat helpt in het algoritme. 🙏
Vragen/tips/feedback/adverteren (3.500 pageviews per editie)? mennovdbos@gmail.com / Bluesky / LinkedIn.