Hoe de AI-hype zich in alle domeinen van ons leven boort
En waarom het tijd wordt voor verzet. / Editie #25 van De hype is real, een nieuwsbrief over misinformatie, mediahypes en andere vormen van misleiding.
Als je googelt op plaatjes van een tijgerwelpje, krijg je door AI gegenereerde neptijgers te zien. Wanneer je Instagram opent, glimlachen AI-influencers je met doodse ogen toe. Als je iemand via Greetz.nl een kaartje stuurt, wil een AI-hulpje voor jou de tekst erop schrijven.
Onder invloed van de aanhoudende AI-hype dringt kunstmatige intelligentie in hoog tempo tot ons (online) leven door.
Met alle gevolgen van dien. Met input van experts belicht ik er in deze nieuwsbrief drie:
AI-pulp vervuilt het internet.
Er zijn steeds meer AI-functies die niets toevoegen — integendeel.
Ondoordacht AI-gebruik leidt tot misinformatie.
Lees ze!
Hoe AI-hype zich in alle domeinen van ons leven boort
Ca. 7 minuten leestijd
Vooropgesteld: ik vind AI fascinerende technologie, en het komt me regelmatig goed van pas. Zo gebruikte ik ChatGPT onlangs om een set rommelige data in één keer netjes in een tabel te zetten. En helpt het me als ik niet op een bepaald woord kan komen.
Handig, maar niet veel meer dan dat. Toch worden ChatGPT en andere AI-tools als wondermiddelen gezien. Van ceo tot stagiair, van kunstenaar tot consultant: er wordt van je verwacht dat je iets met AI doet.
We hollen er zo achteraan, dat we de negatieve consequenties over het hoofd dreigen te zien.
1. AI-pulp vervuilt het internet
In het Engels heet het AI slop, in het Nederlands kun je het AI-pulp noemen: AI-beelden die misleiden, irriteren of walging oproepen. (Of alledrie tegelijk.)
Zoekmachines en sociale media zijn sterk vervuild geraakt met AI-pulp. Of je nou zoekt op ‘middeleeuwse stad’ of ‘knappe vrouw’: echte resultaten en AI-beelden wisselen elkaar af.
Als ik vervolgens Instagram open, zie ik daar AI-influencers die me spullen willen verkopen. Of krijg ik bizarre AI-filmpjes aangeraden van een pagina gespecialiseerd in mensen in ondergoed die allerlei rare dingen doen:
Op TikTok gaan ondertussen filmpjes rond van misvormde of obese mensen die belachelijk worden gemaakt.
Ook AI-beeld dat in eerste instantie onschuldig lijkt, is dat niet altijd. Een perfect voorbeeld kwam ik tegen in de nieuwsbrief van Mike Caulfield.
De Abernathy-broertjes werden beroemd door hun reizen door de VS. Als 13- en 10-jarigen crossten ze het land door op de motor. Onlangs ging deze foto viraal:
Gepolijste look? Check. Onrealistisch? Check. (Het rechter jongetje zweeft naast de motor — en honderd jaar geleden hadden kinderen echt niet zo’n Zwitsalhuidje.) Kortom: dat moet AI zijn.
Waarom is dit nou zo zonde? Omdat er een ook écht beeld van de broertjes is:
Waarom je zo’n fantastische, ruige foto zou willen vervangen voor AI, gaat mijn verstand te boven. Alhoewel, ik weet het wel: met AI-pulp kun je geld verdienen. Pagina’s die er likes mee vergaren, sturen volgers door naar scamsites. En die likes stromen binnen: kennelijk vindt een deel van de mensheid AI-pulp interessanter dan de werkelijkheid.
Googel je nu de Abernathy-broers, dan krijg je zowel de echte als de AI-foto te zien. Zo vervormt generatieve AI onze blik op de werkelijkheid. In dit geval op de geschiedenis.
Ik schreef over AI-pulp ook een groter artikel, dat vorige week in NRC stond. Daarin lees je meer over waar dit fenomeen vandaan komt.
2. Steeds meer AI-functies die niets toevoegen
Het kan je niet zijn ontgaan: steeds meer apps, programma’s en websites hebben opeens een AI-functie.
Het toppunt was toen ik laatst via Greetz een verjaardagskaartje wilde sturen:
“Schrijf iets persoonlijks met onze AI-tool” — hoe tegenstrijdig wil je het hebben? Ik vind het al onpersoonlijk genoeg om niet zelf een kaartje te kopen en posten.
Zo zijn er veel meer voorbeelden. “De vraag is vaak: welk probleem lost dit nou op?”, zegt Felienne Hermans, hoogleraar vakdidactiek van de informatica aan de Vrije Universiteit. Zelf stoort ze zich aan Goodnotes, een app waarmee ze al tien jaar aantekeningen maakt op haar iPad.
“Ik ben echt fan van die app. Maar daar zit dus nu een AI-samenvatting in en dan zegt hij steeds: probeer nu de AI-samenvatting. Ten eerste heb ik duizenden documenten in Goodnotes staan, dus als ik het probeer loopt alles vast. En de andere functies van de app werken nu minder goed omdat de ontwikkelaars al hun energie in die AI-features hebben gezet.”
Bovendien wil ze als wetenschapper nou juist géén samenvattingen lezen. Ook niet van bijvoorbeeld papers, die ze door ChatGPT zou kunnen laten samenvatten.
“Het is mijn werk om publicaties te lezen. Ik wíl dat niet optimaliseren. Maar je wordt continu verleid.”
Van sommige teksten kun je zeggen dat het niet erg is dat AI erbij helpt, bijvoorbeeld webteksten of formulematige subsidie-aanvragen. Maar ook daarbij is uitbesteding aan AI niet onschuldig, stelt AI-onderzoeker Siri Beerends van de Universiteit van Twente en het collectief SETUP.
“Ik denk dat we onderschatten hoe ook eenvormige teksten nog allerlei nuances in zich hebben.”
“Het gevaar is dat wij onze eigen manier manier van communiceren en verbeelden gaan aanpassen aan AI. Dat wij zelf door al die AI-beelden en -teksten opschuiven naar de machine.”
“In plaats van saaie teksten waar niemand blij van wordt uit te besteden aan AI, kunnen we ook menselijke diversiteit en creativiteit omarmen.”
En uiteindelijk merk je toch dat een tekst niet door een mens geschreven is. Ik heb dat zelf steeds vaker als ik met de klantenservice van een bedrijf chat. Beerends:
“Hoe AI beeld of taal genereert, is compleet anders dan hoe mensen dat doen. Het gebeurt op basis van calculatie en patroonherkenning, in plaats op basis van gedachten, ervaringen in de fysieke wereld, gevoelens en intenties.”
Het gevaar is dat we dit soort skills zelf ontleren.
“De boodschap wordt dat het niet leuk is om tekst te schrijven of bijvoorbeeld een muziekinstrument te leren. Het uitbesteden aan AI is efficiënter. Terwijl, schrijven of muziek maken: dat is jezelf ontwikkelen, inzichten opdoen, verbanden leggen, contact maken met de wereld om je heen.”
3. Misinformatie als bijproduct van AI
Onverantwoord AI-gebruik leidt ook tot meer misinformatie. Vaak niet expres, maar als onbedoeld bijproduct. Zo zijn chatbots onbetrouwbaar wanneer je ze vraagt naar het nieuws.
Even tussendoor: ik kan deze nieuwsbrief alleen blijven maken als zich voldoende betalende lezers aanmelden. Waardeer je De hype is real? Word dan voor €5 p/m betalend lid! (Überhaupt nog geen abonnee? Schrijf je in als gratis lezer.)
Ook het AI-nieuwsoverzicht op iPhones bleek van alles te verzinnen. Het meldde onder meer meer dat de 17-jarige Luke Littler wereldkampioen darts was geworden, terwijl de wedstrijd nog moest beginnen. Tijdschrift Harper’s Bazaar publiceerde zelfs boekrecensies die door ChatGPT waren geschreven en de inhoud van die boeken verdraaiden. En museum Archeon gebruikte AI-beelden van oermensen die van geen kant klopten.
Toen ik afgelopen najaar in het buitenland was, wilde ik de naam van een grote kerk weten. Ik uploadde een foto naar ChatGPT. “Dit is de Sint Petruskerk”, antwoordde ChatGPT vol zelfvertrouwen. Ik googelen: klopte niks van. “Mijn excuses, bij nader inzien is dit de Johanneskerk.” Weer mis. Pas bij poging drie klopte het.
Zo belooft AI ons leven efficiënter te maken, maar ben je in de praktijk juist veel tijd kwijt aan dubbelchecken.
Ondertussen wordt in de politiek AI gebruikt om kiezers te manipuleren. Zo delen Elon Musk en de Trump-familie continu AI-pulp, van Kamala Harris als communist tot Zelensky in een jurk. Wilders verspreidt AI-afbeeldingen van zijn droom-Nederland met alleen maar blonde mensen (wat dan wel weer toepasselijk is voor iemand die zelf ook nepblond is).
Geen keiharde misleiding, want je ziet wel dat het nep is, maar wel een vorm van beïnvloeding. Hoogleraar Hermans:
“Bij ieder verhaal dat we willen vertellen, kunnen we nu een plaatje maken dat dit verhaal ondersteunt. Als je iets ziet in plaats van alleen leest voelt het gelijk ‘echter’.”
Dus. Wat te doen?
Je moet wel van steen zijn om niet door het AI-evangelie beïnvloed te worden. Mijn advies zou zijn om actief te bedenken waar je AI wel en niet voor wil gebruiken. En zijn er misschien dingen die je twee jaar nog gek had gevonden — pakweg mailtjes door AI laten schrijven — maar er toch in zijn geslopen?
Zelf gebruik ik AI uit principe niet bij het schrijven. Zoals Siri Beerends zegt: “Schrijven is nadenken. Door het schrijven uit te besteden aan ChatGPT, denk je zelf minder na.”
Terwijl we nou juist scherp moeten blijven in deze tijd. En kritisch blijven kijken naar jubelende AI-verhalen. Nieuwsbrieven die je daarbij helpen zijn die van Felienne Hermans, Jurgen Gravestein, Melanie Mitchell en AI Snake Oil. Siri Beerends kun je volgen op LinkedIn.
Ik wil afsluiten met een prachtig verhaal dat taalwetenschapper Mark Dingemanse onlangs vertelde op het congres van de stichting Skepsis. Twee jaar terug maakte hij met ChatGPT een website over maden. Hij vertelde er niemand over. Toch steeg de site tot de bovenste zoekresultaten van Google voor wie op feitjes over maden googelde. Duizenden mensen kregen hem al te zien.
Nou is een van de leukste feitjes over maden dat ze tot op heden worden gebruikt om wonden te genezen. De beestjes eten het rottende weefsel en maken zo de wond schoon.
Konden ze dat ook alle AI-troep op internet maar opsmikkelen. Tot die tijd zullen we zelf weerstand moeten bieden.
⏱️ In het kort
Wat mij de afgelopen tijd verder opviel.
Broodje geit
Afgelopen maand was breed in het nieuws dat geitenboerderijen tientallen doden door longontsteking zouden veroorzaken. Wetenschapsjournalist Aliëtte Jonkers laat weinig van dit verhaal heel.
Op de mouw gespeld
NRC schrijft over de geflopte ‘AI-speld’. “Ondanks disproportioneel veel media-aandacht – ja, ook NRC schreef erover – (…) was het apparaatje in augustus vorig jaar slechts zevenduizend keer verkocht.”
Prioriteiten
Complete chaos bij de rechts-radicale omroep Ongehoord Nederland. Medewerkers zijn opgestapt vanwege de nieuwe hoofdredacteur Joost Niemöller, bekend van zijn complottheorieën en racistische tweets. Reden? Niemöller is — gek genoeg — pro-vaccinatie. Daarnaast is de voorzitter van de raad van toezicht afgezet en is er een klacht ingediend tegen een presentatrice.
Haat maakt blind
Een Joodse man schoot op Israëliërs omdat hij dacht dat het Palestijnen waren. De slachtoffers gaven vervolgens “Arabieren” de schuld van de schietpartij. Een treffender voorbeeld van de irrationaliteit van racisme kan ik niet bedenken.
Lees-, kijk- en luistertips
📺 Mockumentary
“Wist u dat slechts 40 procent van de mensen een skelet heeft?” Het is een van de vele absurde vragen die journalist Philomena Cunk afvuurt op verbouwereerde wetenschappers in de Netflix-docu Cunk on Life. Cunk is een typetje van actrice Diane Morgan en in Groot-Brittannië al een tijdje een fenomeen. Ze werd breder bekend dankzij Cunk on Earth, dat twee jaar terug op Netflix verscheen.
Opvolger Cunk on Life gaat in op grote levensvragen, zoals: hoe is het leven ontstaan, en bestaat God? De gewichtigheid van die vragen contrasteert scherp met de absurde en kinderlijke vragen van Cunk. Het mooie is dat de deskundigen — vooraanstaande theologen, filosofen en natuurkundigen — bloedserieus antwoord blijven geven. De meesten schijnen te weten dat ze aan een satirisch programma meedoen, maar dat is niet te zien wanneer ze zich opvreten wanneer Cunk ze weer eens in de rede valt omdat haar “mate Paul” zegt dat de maan niet bestaat.
In die zin is Cunk on Life een parodie op deze tijd waarin mensen het beter denken te weten dan experts. Een aanrader, ondanks dat Cunk soms doorschiet in flauwigheid en goedkope pesterijtjes van gelovigen. En omdat de deskundigen zo stoïcijns blijven uitleggen, leer je er ook nog wat van.
📖 Column
De analyses van het publieke debat door Thomas Hogeling zijn altijd spot-on. Zoals deze over politici die iets extreems zeggen, om dat vervolgens direct af te zwakken, waardoor ze er niet op aangepakt kunnen worden (maar het wél mooi gezegd hebben).
De hype is real wordt gemaakt door mij, Menno van den Bos. Ik ben journalist en spreker over misinformatie.
Wil je deze nieuwsbrief liken? Bedankt!
Vragen/tips? Graag!
Adverteren in deze brief (bereik: 3.500 views per editie)? Of mij boeken voor een lezing? Vraag naar de mogelijkheden.
Prima nieuwsbrief. Geen kritische kanttekeningen dit keer! ;)