Een liveblogblunder met een dubbele bodem

Editie #4 van De hype is real, een nieuwsbrief over misinformatie en morele paniek.

Welkom bij een nieuwe De hype is real. Deze nieuwsbrief heeft inmiddels 243 abonnees - en slechts 15 daarvan zijn spambots! Dat had ik niet verwacht, na pas drie weken. Bedankt!

Ik ben nog zoekende naar de ideale vorm voor deze brief, dus feedback blijft welkom.

Vandaag doe ik hetzelfde als vorige keer: één onderwerp uitdiepen waarbij misleiding in het spel was.

In het kort:

• In Ede was afgelopen zaterdag een gijzeling.

• Volgens een veelgedeelde tweet waren de gijzelnemers Eritrese asielzoekers die explosieven bij zich hadden.

• Het AD plaatste de tweet in een liveblog.

• Daar reageerden mensen furieus op, zeker toen bleek dat er niets van klopte.

• Maar daarbij deden zij het AD op hun beurt onrecht aan, blijkt uit deze korte reconstructie:

---

Hoe een tweet vol grove leugens in een liveblog van het AD belandde

Leestijd: 4 à 5 minuten

In de drie jaar dat ik er woonde gebeurde er nooit wat, maar afgelopen zaterdag werden er in een café in Ede zomaar vier mensen gegijzeld. Ze kwamen er fysiek ongedeerd — maar ongetwijfeld getraumatiseerd — vanaf.

Vroeger was Twitter, nu X geheten, bij dit soort groot nieuws erg nuttig. Tegenwoordig is het een overspannen chaos waar feiten en geruchten continu door elkaar lopen.

Met afgelopen zaterdag dit bericht als toppunt:

Bart Kemp is boer en was tot voor kort voorman van de landbouwactiegroep Agractie. In 2022 werd hij door De Gelderlander "de invloedrijkste boer van Nederland" genoemd.

Hij is ook een invloedrijke twitteraar. Zijn post werd volop geliket en gedeeld en de inhoud ervan werd overgenomen door een buitenlands twitteraccount dat de geruchten een bereik van honderdduizenden views schonk. Al snel bleek dat er weinig van klopte. Het waren geen Eritrese asielzoekers (maar één autochtone Nederlander) en er waren geen explosieven in het spel (maar messen).

Kemp bood later excuses aan en zei dat hij de informatie "uit de eerste hand op ons eigen erf" had vernomen. Tja.

Een duidelijk geval van malafide misinformatie. Iets waar normaal verder weinig over te zeggen zou vallen, behalve dat Bart Kemp hopelijk even bij zichzelf en zijn “erf” te rade is gegaan.

Maar het voorval kreeg een interessant vervolg.

Verraad

Want behalve op Kemp, waren twitteraars ook boos op het AD. De krant had de tweet in haar liveblog geplaatst:

In de reacties op de tweet van deze Roel van Nieuwstadt werd het uiterst fel. Oud-hoofdredacteur van de NOS Hans Laroes sprak zelfs van “verraad aan waar de journalistiek voor zou moeten staan”.

In eerste instantie retweette ik de post van Van Nieuwstadt ook. Maar al snel maakte ik dat ongedaan. Er vielen me namelijk twee dingen op:

1. Het bijschrift gaat over ‘vrijgelaten gegijzelden’ die ‘in goede gezondheid lijken te zijn’. Het is helemaal niet logisch dat daar die asielzoekers-tweet aan wordt gekoppeld. Was dat wel de bedoeling?

2. En dan het grijze lijntje naast de tweet. Het wordt hier heel even heel technisch, en je mag dit direct weer vergeten, maar als je een tweet embedt die onderdeel is van een thread (reeks door de auteur aan elkaar gekoppelde tweets), kan het zijn dat boven de tweet die je wilde embedden, automatisch ook een eerdere tweet uit dat draadje verschijnt. Met een grijs lijntje ernaast.

Het was dus niet de bedoeling om deze tweet te publiceren, maar een latere tweet van Kemp. Namelijk eentje waarin hij een filmpje van vrijgelaten gijzelaars deelt. Dat sluit ook veel beter aan op het bijschrift.

Er was dus geen sprake van opzet. Desondanks is het natuurlijk nog steeds kwalijk dat het AD op deze manier misinformatie hielp verspreiden.

Dat vindt ook hoofdredacteur van het AD Rennie Rijpma. Zij bevestigt desgevraagd mijn theorie en voegt toe:

“Die tweet had natuurlijk nooit zo in ons liveblog mogen staan. Uiteraard is het verspreiden van misinformatie onwenselijk en dat moeten wij altijd voorkomen.”

Volgens haar stond de post maar kort in het liveblog:

“Hooguit een paar minuten. Dat is een paar minuten te veel. Het is groot gemaakt door het screenshot dat op X is verspreid, maar ik moet de eerste persoon nog tegenkomen die dit zelf heeft zien staan in ons liveblog. Daarmee wil ik onze fout overigens niet bagatelliseren, want het is een fout.”

De woede die de krant te verduren kreeg, stond al met al niet in verhouding tot wat in feite een slordigheid annex technische fout is, die dus — en ik ga er even vanuit dat dat de waarheid is — snel hersteld was.

Het AD heeft de schijn op dit gebied wat tegen (het is geen toeval dat de krant tot nu toe in elke editie van deze nieuwsbrief heeft gefigureerd). Maar deze keer moest ik het voor ze opnemen.

Wat ik me nog wel afvroeg: waarom reageert de redactie zelf niet op dit soort ophef, met een verduidelijking van wat er is misgegaan? Rijpma daarover:

“Ik reageer altijd op onze lezers en/of abonnees. (…) Ik reageer nooit op ophef op X. Het is een beperkt gezelschap dat zich vooral druk maakt om elkaar. (…) We hadden ervoor kunnen kiezen om te melden dat er eerder een tweet met nepnieuws stond, dat zou zorgvuldiger zijn geweest, maar ook nog eens extra aandacht vestigen op het nepnieuws (…).”

Overigens kreeg ook De Gelderlander er zaterdag van langs. Het leek er op basis van andere screenshots op dat ook die krant de asielzoekers-tweet had verspreid. Dat was niet zo, laat hoofdredacteur Joris Gerritsen weten:

“…ik was blij dat mijn medewerkers de tweet niet geplaatst hebben. Uiteraard baal ik er van dat er op X ook mensen zijn die ons de schuld geven, maar inmiddels is X een platform geworden waar de nuance en de waarheid heel vaak verloren gaat.”

Kortom: in de haast om een ander te veroordelen om misinformatie, vergeten we onszelf al snel de vraag te stellen of we zelf wél precies weten hoe het zit. Voordat je het weet, maak je ondanks je goede intenties zelf onderdeel uit van de verwarring.

Naschrift (8 april): Joris Gerritsen van De Gelderlander laat weten dat hij tóch niet kan uitsluiten dat de tweet van Kemp zichtbaar is geweest in haar liveblog. Hij benadrukt dat de redactie heeft besloten de tweet niet te plaatsen. Maar hij kan niet uitsluiten dat de tweet, door hetzelfde technische mechanisme als waar het AD last van had, toch zichtbaar is geweest. “Bij ons heeft niemand die aan het werk was de gewraakte tweet gezien. De mensen die zelf werkten aan het liveblog hebben de tweet met de video van de vrijlating geplaatst. Maar dus niet gezien of eerdere tweets per ongeluk meegekomen zijn.” Kortom: “We weten het echt niet.” Feit blijft — en daar draait het om — dat van opzet geen sprake was, bij het AD noch De Gelerlander.

---

Verder deze week/leestips:

• Ik heb me geïrriteerd aan de vele berichtgeving waarin werd gesuggereerd dat pro-Palestina-activisten de mogelijke nieuwe James Bond boycotten omdat hij Joods is. Die actie kwam van radicaalrechts. En dan had de ‘boycot’ ook nog eens weinig om het lijf. Zie ook:

  • No, There's Not a Legit Movement to Boycott James Bond Because Aaron Taylor-Johnson Is Jewish

• Meer (f)ophef: uitlatingen van schrijfster J.K. Rowling over transgender personen zouden onder een nieuwe Schotse wet mogelijk strafbaar zijn. Dat verhaal in Britse maar ook Nederlandse media was op niets gebaseerd. Zie ook:

  • No One Ever Said J. K. Rowling Might Be Jailed for Misgendering

• Een heerlijk interview in het FD met beleggingsstrateeg Lukas Daalder, die na dertig jaar de financiële sector verlaat. Hij was klaar met de hypes in die wereld:

  • “We zeggen nu allemaal dat AI de wereld gaat veranderen. De afgelopen acht jaar hebben we drie keer een AI-revolutie gehad. (…) In de fase daarvoor hadden we het over robotificatie. Dat was ook een big thing. Toen waren er ook van die lijvige rapporten die gingen zeggen dat 50% van de bevolking binnen een jaar of tien zijn beroep kwijt zou zijn. (…) Hoe vaak kan je roepen: “we staan nu aan de vooravond van een revolutie”, zonder dat hij ooit uitkomt.”

---

Tips, vragen, opmerkingen? Shoot!